Hiện đại hóa đạo Phật không có nghĩa là thế tục hóa đạo Phật. Đạo Phật đi vào cuộc đời nhưng không bị cuộc đời làm giảm mất đi những đặc tính siêu việt của nó. Mất đi những đặc tính siêu việt này thì đạo Phật không còn là đạo Phật. Cho nên sự có mặt của những hình thức và những danh từ đạo Phật trong cuộc đời không được coi như là sự có mặt của đạo Phật trong cuộc đời. Chỉ khi nào người ta thấy bản chất của đạo Phật thấm nhuần trong mọi sinh hoạt của cuộc đời người ta mới có thể nói đến sự có mặt của đạo Phật trong cuộc đời như một thực tại có sinh khí.
Cẩn thận mà suy xét ta thấy rằng đạo Phật trong chân tinh thần của nó, phải có cả hai mặt xuất thế và nhập thế. Không xuất thế thì không có gì khả dĩ hơn được cuộc đời, không có gì khả dĩ hướng dẫn được cho cuộc đời và làm đẹp cho cuộc đời. Còn không nhập thế thì không phải là đạo Phật nữa, bởi vì Từ bi và Trí tuệ, bản chất của đạo Phật trong trường hợp này sẽ không có chỗ sử dụng.
Hơn nữa, theo đạo Phật xuất thế và nhập thế có liên hệ mật thiết đến nhau. Xuất thế có nghĩa là nắm được chân lý của cuộc đời, làm chủ động được mình, được tình thế và không còn bị sai sử, lung lạc và chìm đắm bởi cuộc đời. Xuất thế không phải là chống đối cuộc đời mà là cao hơn cuộc đời. Một sự chạy trốn, ghét bỏ, xa lánh thì không thể gọi là cao hơn. Có thể thấp hơn cũng chưa biết chừng. Chân lý (hoặc chân tướng) của cuộc đời không thể tìm thấy ngoài cuộc đời.
Hiện đại hóa đạo Phật đã không phải là thế tục hóa đạo Phật mà lại còn là bồi dưỡng và phát triển giá trị xuất thế của đạo Phật để đạo Phật có đủ năng lực giác ngộ, đưa đường chỉ lối cho cuộc đời. Hiện đại hóa đạo Phật đòi hỏi một mặt công trình tu chứng, một mặt công trình khảo sát về thực trạng của cuộc đời để thực hiện công cuộc hành đạo đem đạo Phật vào cuộc đời.
***
Trong những trang sâu sắc của cuốn sách này, Thiền sư tôn kính Thích Nhất Hạnh đã bàn luận về một thách thức vang dội qua thời gian, từ kỷ nguyên khai sinh cho đến từng nhịp đập của ngày nay: sự phát triển của Phật giáo giữa thời hiện đại. Quan điểm sâu sắc của tác giả là: Để Phật giáo soi sáng con đường của cuộc đời, nó phải nắm lấy bản chất của “hiện đại hóa”. Chính nhờ sự biến đổi then chốt này của thời cuộc mà Phật giáo có thể bộc lộ những tặng ân thiêng liêng, vĩnh cửu và siêu việt hùng vĩ trong đó. Cuốn sách này là một lời kêu gọi chân thành để diễn giải lại và thổi hồn cuộc sống đương đại vào trí tuệ vượt thời gian của Phật giáo, đảm bảo rằng sự phát quang của Phật pháp sẽ dẫn đường cho chúng ta ngày nay và trong những tháng ngày sắp tới.
***
Tóm tắt
Cuốn sách "Đạo Phật Hiện Đại Hóa" của Thiền sư Thích Nhất Hạnh bàn luận về sự phát triển của Phật giáo trong thời hiện đại. Tác giả nhấn mạnh rằng để Phật giáo tiếp tục soi sáng con đường của cuộc đời, nó cần phải hiện đại hóa và nắm lấy bản chất của nó.
Tác giả bắt đầu bằng việc phân biệt giữa "hiện đại hóa" và "thế tục hóa". Hiện đại hóa là quá trình thích ứng với những điều kiện mới của thời đại, trong khi thế tục hóa là quá trình loại bỏ những yếu tố siêu nhiên khỏi một tôn giáo. Thiền sư Thích Nhất Hạnh cho rằng hiện đại hóa đạo Phật không có nghĩa là thế tục hóa đạo Phật. Đạo Phật cần phải đi vào cuộc đời, nhưng không được phép đánh mất những đặc tính siêu việt của nó.
Tác giả tiếp tục phân tích hai mặt "xuất thế" và "nhập thế" của đạo Phật. Xuất thế là quá trình vượt ra ngoài những ràng buộc của thế tục, trong khi nhập thế là quá trình áp dụng những giáo lý của Phật giáo vào cuộc sống thực tế. Thiền sư Thích Nhất Hạnh cho rằng cả hai mặt này đều quan trọng và cần thiết cho sự phát triển của Phật giáo.
Cuối cùng, tác giả đưa ra những đề xuất cụ thể về cách hiện đại hóa đạo Phật. Ông nhấn mạnh rằng cần phải có cả hai mặt công trình tu chứng và công trình khảo sát về thực trạng của cuộc đời. Công trình tu chứng là quá trình giúp cho người Phật tử có được những trải nghiệm thực tế về giáo lý của Phật giáo. Công trình khảo sát về thực trạng của cuộc đời là quá trình giúp cho người Phật tử hiểu rõ những vấn đề của thế giới hiện đại.
Đánh giá
Cuốn sách "Đạo Phật Hiện Đại Hóa" là một tác phẩm quan trọng và có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của Phật giáo trong thời hiện đại. Tác giả đã đưa ra những phân tích sâu sắc về bản chất của đạo Phật và những thách thức mà đạo Phật phải đối mặt trong thời đại mới. Những đề xuất của tác giả về cách hiện đại hóa đạo Phật là thực tế và có thể áp dụng được.
Cuốn sách được viết bằng một văn phong giản dị, dễ hiểu. Tác giả sử dụng nhiều ví dụ và kinh nghiệm thực tế để minh họa cho những luận điểm của mình. Cuốn sách phù hợp với tất cả những ai quan tâm đến Phật giáo và muốn tìm hiểu về cách thức hiện đại hóa đạo Phật.
Một số nhận xét cụ thể về cuốn sách
Kết luận
Cuốn sách "Đạo Phật Hiện Đại Hóa" là một tác phẩm giá trị, góp phần thúc đẩy sự phát triển của Phật giáo trong thời hiện đại.