Kinh tế học thiêng liêng khảo sát một lịch sử tiền tệ từ những nền kinh tế quà tặng thời cổ đại tới chủ nghĩa tư bản hiện đại, qua đó diễn trình cách hệ thống tiền tệ đã khiến xã hội loài người trở nên cạnh tranh, ích kỷ, bị chia rẽ, tham lam vô độ, với ước ao phát triển vô tận.

Ngày nay, những xu hướng này đã đạt đến cực điểm và bắt đầu những sự dấu hiệu của sự sụp đổ, đồng thời hé lộ những mầm mống của một nền kinh tế mới mà trong đó các cá nhân kết nối tốt hơn, bền vững hơn và hòa hợp với hệ sinh thái hơn.

Kinh tế học thiêng liêng còn bàn về cách hệ thống tiền tệ cần phải thay đổi – và đang thay đổi. Một loạt các phân tích liên ngành giữa lý thuyết kinh tế, nghiên cứu chính sách và khảo sát thực tiễn là nền tảng cho những khái niệm mới đi ngược lại niềm tin kinh tế đương thời, bao gồm “tiền tệ có lãi suất âm”, “nội tệ”, “kinh tế dựa trên tài nguyên”, “kinh tế quà tặng” và “sự phục hồi của đồng tiền”…

Tác giả Charles Eisenstein cũng xem xét các khó khăn mà những cá nhân quân tâm đến “sinh kế đúng đắn” và lối sống bền vững trong một thế giới dường như bị tiền bạc cai trị. Đồng thời ông cũng đưa ra gợi ý về cách triển khai mô hình “Kinh tế học thiêng liêng” trên thực tế.

***

Charles Eisenstein là tác giả của hai trong số những cuốn sách tôi yêu thích, The Ascent of Humanity (tạm dịch Nhân loại thăng hoa)

Charles Eisenstein là tác giả của hai trong số những cuốn sách tôi yêu thích, The Ascent of Humanity (tạm dịch Nhân loại thăng hoa) và Sacred Economics (Đã được dịch sang tiếng Việt với tên Kinh tế học thiêng liêng). Ông tốt nghiệp ngành Triết học và Toán học tại đại học Yale và giờ đang giảng dạy tại trường đại học Goddard. Ông được biết đến là diễn giả của nhiều chủ đề như văn hóa, tâm linh, kinh tế, quà tặng, hệ thống tiền tệ và những đồng tiền chung.

***

Lời ngỏ của Book Hunter

Năm 2011, khi bắt đầu thành lập Book Hunter, chúng tôi luôn tìm kiếm cho mình một mô hình hoạt động: Kinh doanh ư? Chắc chắn không! Hoạt động hoàn toàn phi lợi nhuận ư? Vậy thì sẽ rất khó để phát triển bền vững. Đến nay, đã tròn 10 năm hoạt động trong sự cân đối giữa phi lợi nhuận và kinh doanh, chúng tôi đã tìm được cho mình một hệ lý thuyết về kinh tế để tiếp tục tin tưởng rằng con đường mình lựa chọn là đúng đắn.

Ngay từ lần đầu đọc tác phẩm Sacred Economics: Money, Gift and Society in the Age of Transition của tác giả Charles Eisenstein, chúng tôi đã thốt lên rằng: “Wow, Book Hunter và những người bạn của chúng ta – những người thường xuyên ủng hộ, giúp đỡ, trao đổi sản phẩm… với Book Hunter, dường như đang vận hành theo mô hình kinh tế này.” Không chỉ có vậy, chúng tôi nhận ra rằng cách thức vận hành mô hình kinh tế ấy vẫn đang tồn tại, thậm chí còn tồn tại hiệu quả tại một số ngôi làng tại miền Trung Việt Nam.

Đa phần các thành viên trong Book Hunter của chúng tôi đều có gốc gác từ Bắc Trung Bộ và vẫn còn giữ đôi chút liên hệ với làng quê. Tại khu vực này, vẫn tồn tại những ngôi làng mà người dân tại đó dần quay lại với hình thức hàng đổi hàng – một hình thức mà các nhà dân tộc học gọi là “kinh tế quà tặng”. Họ chọn lựa quay lại với mô hình “nguyên thủy” này vì mấy lý do: Một là người dân các ngôi làng này cảm thấy lo ngại trước tình trạng thực phẩm kém vệ sinh khó kiểm soát ở chợ. Hai là họ muốn được sử dụng sản phẩm tươi nhất, ngon nhất, theo mùa, với chi phí thấp nhất. Ba là thông qua kinh tế quà tặng, mỗi người dân quê đều gắn bó tình cảm và lợi ích với nhau nhiều hơn. Một nhóm các gia đình chia nhau ra trồng loại cây khác nhau, nuôi gia súc khác nhau, và trao đổi với nhau theo một quy ước riêng.

Tại Hà Nội, nơi chúng tôi sống, dần dần, xuất hiện nhiều nhóm hoạt động vận hành theo cách thức tương tự nhưng với một phiên bản khác, bởi vì không dễ dàng gì để thực hiện hàng đổi hàng tại đô thị. Đa phần, họ là những thương hiệu kinh doanh siêu nhỏ, nhưng làm sản phẩm chất lượng cao và có định hướng phát triển bền vững một cách rõ rệt. Tôi có thể kể ra một vài cái tên như trà Mộc Thanh của chị Nguyễn Dương Anh, nhà rang cà phê đặc sản Bloom Coffee Roastery của anh Phạm Tuấn Anh, nông trại Skyline Farm của chị Bùi Phương Linh… Họ hết mình để tạo sản phẩm tốt nhất, hạn chế tối đa những thứ có thể gây hại cho thiên nhiên và con người, không đặt nặng bài toán tối đa hóa lợi nhuận. Những người tìm đến sản phẩm của họ không phải bởi vì bị mê hoặc bởi các hoạt động truyền thông marketing, mà vì nhận thức được giá trị trong sản phẩm và không tiếc các khoản chi để tưởng thưởng cho công sức lao động. Trong một vài trường hợp đặc biệt, họ không ngần ngại để thực hiện hàng đổi hàng, hoặc hàng đổi lấy kỹ năng, hàng đổi lấy tri thức… Hãy hình dung, không phải chỉ người sản xuất yêu sản phẩm của mình mà chính những người sử dụng cũng yêu sản phẩm ấy, trân trọng giá trị của sản phẩm ấy, không để chúng bị lãng phí. Và tinh thần ấy chính là ý nghĩa thiêng liêng trong cách thức nền kinh tế này vận hành.

Chúng tôi tin rằng những người bạn tìm đến với Book Hunter để đặt một cuốn sách, hay tham gia một khóa học, hay gửi một khoản tiền ủng hộ chúng tôi, hoặc đơn giản là trở thành một Book Hunter chính thức… đều là bởi các bạn thực sự trân trọng những điều chúng tôi mang lại cho bạn. Thậm chí, ngay cả khi các bạn không sử dụng tài chính hay kỹ năng của mình như một món quà để tặng chúng tôi, mà bạn vẫn tiếp nhận được đôi điều hữu ích từ các bài viết đăng tải miễn phí trên website của Book Hunter, thì khi bạn vận dụng chúng để tạo tác những điều tuyệt vời cho thế giới, bằng một cách bí ẩn nào đó, chúng tôi vẫn được thụ hưởng món quà của bạn. Vâng, đó chính xác là cách nền kinh tế thiêng liêng này vận hành.

Có lẽ, tới đây, các bạn sẽ tò mò về cuốn sách. Liệu đây có phải là một cuốn sách đầy lý tưởng về một nền kinh tế hàng đổi hàng trước nay đã bị xem là lạc hậu? Chúng tôi xin khẳng định rằng: không phải. “Kinh tế học thiêng liêng” của Charles Eisenstein là một cuộc khảo sát lí thú về lịch sử tiền tệ từ thời cổ đại, đến tư bản hiện đại, và mới đây là các vấn đề về tiền điện tử. Dựa trên các công cụ lý thuyết của dân tộc học, kinh tế học… và sự khảo sát chính sách phát triển cũng như thực tiễn, Eisenstein đã mổ xẻ một loạt các vấn đề của nền kinh tế đương đại như tiền điện tử, kinh tế địa phương, phát triển bền vững, sự phục hồi của đồng tiền, các nguy cơ của thói quen chạy đua theo tối đa hóa lợi nhuận… Cuốn sách chắc chắn sẽ thay đổi hoặc chí ít là thách thức “đức tin” của bạn về tiền bạc nói riêng và sở tư hữu nói chung.

Charles Eisenstein đăng tải miễn phí bản tiếng Anh của cuốn sách và cho phép bất cứ ai có thể dịch và giới thiệu phi thương mại. Do đó, anh tặng cho Book Hunter quyền được dịch cuốn sách. Tiếp thu tinh thần của nền kinh tế thiêng liêng, đội ngũ tham gia dịch sách đều không đòi hỏi một số tiền cụ thể cho nhuận bút, và bởi thế, Book Hunter chúng tôi sẽ không ghi giá bán trên mỗi cuốn sách. Thay vì đó, nếu bạn thấy cuốn sách xứng đáng với giá trị như thế nào, các bạn có thể tưởng thưởng đội ngũ dịch thuật và hoạt động vận hành của Book Hunter. Chúng tôi sẽ gửi tặng những món quà của bạn đến đội ngũ dịch cho dù đó là tài chính hay sản phẩm.

Thật thích hợp khi cuốn sách này được hoàn thành vào năm hoạt động thứ 10 của Book Hunter, như một món quà Book Hunter gửi tặng chính mình, tặng những người bạn đã và đang gắn bó, tặng những độc giả mà chúng tôi chưa từng gặp mặt, tặng đất nước Việt Nam đang nỗ lực từng ngày trên chặng đường phát triển kinh tế bền vững, tặng một thế giới đã mang đến cho chúng ta rất nhiều giá trị tốt đẹp, tặng vũ trụ bao la luôn xoay vần trong trật tự bí ẩn của mình…

Và giờ thì, mời các bạn hãy lật giở những trang sau và đọc thật kỹ lưỡng cuốn sách. Nếu bạn cảm thấy các quan điểm kinh tế của Charles Eisenstein có đôi chút giá trị với bạn, thì bạn hãy ứng dụng chúng trong đời sống kinh tế của chúng ta, bắt đầu từ hành vi nhỏ nhất. Đó là cách tốt nhất mà chúng ta tưởng thưởng cho tác giả.

***

LỜI NÓI ĐẦU

Tôi mang tới bạn cuốn sách này trên tinh thần tặng quà, tương đồng với đề tài của cuốn sách là đưa các nguyên lý quà tặng vào phạm trù của tiền bạc. Để lý thuyết đi đôi với thức hành, Nhà xuất bản North Atlantic Books và tôi đã lựa chọn hình thức bản quyền Creative Commons, một dạng thỏa thuận cho phép bạn chia sẻ cuốn sách này thoải mái với mục đích phi thương mại. Điều này có nghĩa là bạn có thể sao chép nội dung cuốn sách, đăng lên website cá nhân của bạn… chỉ cần bạn không bán nó hoặc sử dụng nó vì mục đích quảng cáo. Chúng tôi cũng yêu cầu bạn cung cấp đầy đủ thông tin cơ bản về cuốn sách để bất kỳ ai mong muốn tìm kiếm thêm thông tin về các công việc của tôi đều có thể làm được. Bạn có thể tìm hiểu kỹ lưỡng về Creative Commons trên website chính thức của nó.

Một đặc điểm của quà tặng đó là món quà đáp lại không cần phải được cụ thể hóa ngay từ ban đầu. Nếu bạn nhận được hoặc cho đi cuốn sách này một cách miễn phí, chúng tôi hoan nghênh mọi quà tặng mang tính đền đáp một cách tự nguyện và đến từ sự biết ơn hoặc trân trọng giá trị của cuốn sách từ phía bạn. Bạn có thể làm điều này thông qua các trang web có liên kết với tác giả hoặc cuốn sách này.

Suy cho cùng, tôi tự thấy bản thân mình giống với một người quản gia và là kênh truyền cho các ý tưởng của Kinh tế học Thiêng liêng. Đứng trên vai những nhà tư tưởng khổng lồ lừng lẫy hơn bản thân rất nhiều, tôi hấp thu, chuyển hóa và truyền tải các ý tưởng từ những giá trị văn hóa chung của chúng ta. Đó là món quà mà tôi nhận được và sau đó tới lượt tôi trao tặng nó cho bạn. Đây là lý do tại sao từ sâu trong lương tâm, tôi không thể xem bản thân mình là một người sở hữu hợp pháp về mặt đạo đức của những ý tưởng này. Ơn trời, nhà xuất bản của tôi đã dũng cảm thử nghiệm một mô hình quản lý tài sản trí tuệ kiểu mới. Tôi mong chờ có một ngày mà các nghệ sĩ không còn cần phải sử dụng các luật lệ về sở hữu trí tuệ để khiến cho các tác phẩm của họ trở nên khan hiếm một cách giả tạo, mà vẫn nhận được vô vàn sự đền đáp từ lòng biết ơn của những người cảm nhận tác phẩm của họ.

Mời các bạn mượn đọc sách Kinh Tế Học Thiêng Liêng của tác giả Charles Eisenstein.