Vui lòng để tải file. Ấn để đăng nhập

Lịch sử Vú

Chỉ phụ nữ mới có thể làm nổi! Đúng vậy! Đó là cảm nhận khi đọc xong 500 trang sách Lịch sử vú - cuốn sách "có chủ đề vô tiền khoáng hậu và thành công ngoạn mục trong việc hòa trộn giữa mỹ học và chính trị".

Đây cũng là cuốn sách thuần nữ: nữ tác giả Marilyn Yalom (Mỹ), nữ dịch giả Nguyễn Thị Minh và Nhà xuất bản Phụ Nữ Việt Nam.

Công trình đầy hấp dẫn về vú phụ nữ

Tên sách là Lịch sử vú, nhưng tôi lại muốn gọi là Bách khoa thư về vú bởi vì cuốn sách là công trình khoa học liên ngành rất xuất sắc, thuyết phục và đấy hấp dẫn về vú phụ nữ.

Đọc Lịch sử vú của Marilyn Yalom mới thấy tri thức về vú của mình rất nghèo nàn và hạn hẹp. Thông thường ta nhìn nhận về vú ở chức năng làm mẹ và chức năng tình dục. Nhưng không chỉ thế, thực ra, lịch sử mấy ngàn năm của loài người là lịch sử vú và lịch sử vú là lịch sử của văn minh.

Theo trình tự 9 chương sách: "Vú linh thiêng", "Vú gợi dục", "Vú quốc dân", "Vú chính trị", "Vú tâm lý", "Vú thương mại", "Vú y học", "Vú tự do" và "Vú trong khủng hoảng", tác giả cho người đọc nhìn thấy mối liên hệ mật thiết giữa bầu vú người phụ nữ với lịch sử phát triển của nhân loại qua góc nhìn tôn giáo, triết học, nghệ thuật, pháp luật, chính trị, thương mại, y học…

Vú nồng nàn và say đắm trong ly rượu đầu tiên của truyền thống Hy Lạp, vú khêu gợi trong thời kỳ Phục hưng, vú linh thiêng vào cuối thời Trung cổ, vú tự do trong Cách mạng Tư sản Pháp, vú chính trị hóa trong hoạt động tuyên truyền của hai cuộc thế chiến…

Vú "thổi bùng lên ngọn lửa" của thơ ca. Khi các thi sĩ làm thơ về cõi chết, họ gọi nó là nơi "không có vú".

Vú là nguồn cảm hứng bất tận của hội họa. Với các họa sĩ thời Phục hưng, bầu vú mang lại "một cảm giác mới về vẻ đẹp nữ tính", bầu vú "là một phần của khuôn mặt". Vú có thể làm tan chảy những con người sắt đá nhất.

Vú có khả năng thương mại gần như vô tận. Chúng không chỉ sinh ra các sản phẩm liên quan, chẳng hạn như áo vú và kem dưỡng thể, mà khi được đặt bên cạnh xe hơi, đồ uống, nghệ thuật, truyền thông, giải trí và tất tần tật những gì khác, chúng cũng thúc đẩy doanh số bán những mặt hàng đó. "Với một bầu vú, bạn có thể bán bất cứ thứ gì bạn muốn"!

Vú nhận được mối quan tâm của các bác sĩ y khoa trong hai lĩnh vực chính: một lĩnh vực tập trung vào việc cho con bú, lĩnh vực kia là bệnh tật. Theo thời gian, vú đã khoác lên mình rồi cởi bỏ những chiếc áo mang màu sắc tôn giáo, gợi tình, quốc dân, chính trị, tâm lý và thương mại.

Ngày nay, nó phản ánh cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu khi tỉ lệ người bị ung thư vú ngày một gia tăng. Thật đáng suy ngẫm, khi mà chỉ lúc lâm trọng bệnh, bầu vú mới thực sự là của riêng người phụ nữ. Con cái, chồng, người yêu, người thân, bạn bè chỉ có thể an ủi chứ không thể làm gì hơn.

Chúng ta sẽ thành công trong việc kiểm soát và thậm chí đảo ngược sự phát triển của ung thư vú? Nếu vậy, đây sẽ là một chiến thắng không chỉ cho phụ nữ mà cho tất cả nhân loại - cho bản thân đời sống khi đối mặt với mọi thứ đe dọa hủy diệt ta.

"Hãy cứu lấy bầu vú" là khẩu hiệu mà cả thế giới có thể đồng tình.

Vú là lịch sử, là nhân loại, là thế giới

Đọc xong Lịch sử vú, chợt nhận ra rằng: cao hay thấp, to hay nhỏ, rắn chắc hay lõng thõng, nguyên bản hay can thiệp, mặc nịt vú hay thả rông, vén vú cho con bú ở nơi công cộng hay không… tất cả không chỉ là thị hiếu thẩm mỹ mang tính nhục thể mà đều là những diễn ngôn tinh thần về vú.

Vú là lịch sử, là nhân loại, là thế giới. Từ mỗi góc nhìn, vú là một thực tại khác nhau. Trẻ sơ sinh nhìn thấy thức ăn. Đàn ông thấy tình dục. Các bác sĩ thấy bệnh tật. Doanh nhân nhìn thấy những dấu hiệu của đôla. Những người có quyền uy trong tôn giáo biến vú thành biểu tượng tinh thần, trong khi các chính trị gia chiếm dụng nó vì mục đích dân tộc chủ nghĩa. Những nhà phân tâm học đặt vú vào trung tâm của vô thức.

Tính đa nguyên này của ý nghĩa gợi ra vị trí đặc quyền của vú trong trí tưởng tượng của con người. Còn chủ nhân đích thực của các bầu vú thì sao?

Bản thân phụ nữ có xem bầu vú của họ là biểu tượng của tình yêu tôn giáo hoặc chính trị không? Họ có chấp nhận quan niệm rằng bầu vú của họ thuộc về miệng trẻ nhỏ và bàn tay nam giới hay không? Người phụ nữ ở đâu trong tất cả những quan niệm này? Họ đã nghĩ gì và cảm thấy thế nào?… Đó là những điều lắng đọng lại trong người đọc từ những suy tư về vú.

Vú của Eva, của Đức mẹ Đồng trinh, của nữ thần Hera - vợ thần Zeus, của nữ thần tình yêu Aphrodite, của Nữ thần Tự Do, của các nữ chiến binh Amazon, của các bà mẹ cho con bú, các nhũ mẫu đủ màu da, các tình nhân hoàng gia, các cô gái thanh lâu, các cô người mẫu, các bệnh nhân ung thư vú…; lúc như quả ngư lôi, lúc mang hình viên đạn; lúc là trái táo, khi là trái dâu tây; lúc càng to càng tốt, khi càng nhỏ càng sang… Vú với vô vàn sắc thái và sự trình hiện khác nhau ngập tràn trong 500 trang sách của Marilyn Yalom.

Với giọng văn khi sôi nổi khi chùng lắng, khi nghiêm túc khi hài hước nhưng luôn sắc sảo và thuyết phục bằng những luận chứng xác đáng từ 283 tư liệu tham khảo và 99 hình ảnh đầy ấn tượng, Lịch sử vú là một công trình đồ sộ giàu tính chinh phục. Cuốn sách được xem là công trình mở đầu cho nghiên cứu liên ngành về cơ thể với nhiều góc nhìn nữ quyền sâu sắc và táo bạo này được làm nên bởi một người phụ nữ suốt đời đam mê học thuật.

Chuyển tải Lịch sử vú sang tiếng Việt một cách thành công khi phải đối mặt với vô số từ ngữ thuộc kiến thức đa ngành, lại viết lời giới thiệu về tác giả và nội dung cuốn sách một cách khúc chiết và đầy cảm xúc, việc này cũng được làm bởi một người phụ nữ - nhà khoa học - nhà giáo - dịch giả trẻ Nguyễn Thị Minh (Trường ĐH Sư phạm TP.HCM).

Lắng nghe tiếng nói, hơi thở, niềm vui, nỗi đau, khát vọng, các giá trị xã hội của bầu vú trong quá khứ, hiện tại và tương lai qua tác phẩm Lịch sử vú làm tăng giá trị cho Phụ Nữ Tùng Thư khi đặt nó vào tủ sách; việc này cũng chỉ Nhà xuất bản Phụ Nữ mới đủ mẫn cảm, thấu cảm và tâm huyết để thực hiện.

Như thế, quả là chỉ - phụ - nữ - mới - có - thể - làm - nổi!

Dĩ nhiên, về phía người đọc thì bất phân nam nữ, chúng ta hãy cứ đọc đi. Cuốn sách này sẽ cho bạn "suy nghĩ về vú phụ nữ theo cách bạn chưa từng mường tượng trước đây" - như câu mở đầu đầy "khiêu khích" của tác giả.

Tình yêu, sự gần gũi, sự nuôi dưỡng

Trong suốt thế kỷ XX, vú của phụ nữ đã bị các chính phủ khác nhau chính trị hóa vì nhiều nguyên nhân, đặc biệt là trong thời kỳ chiến tranh. Ở Mỹ, từ năm 1942 đến cuối năm 1945, khoảng sáu triệu bản Esquire có hình người đẹp Alberto Vargas vú trần đã được gửi miễn phí cho binh lính để "nâng cao tinh thần" của quân đội Hoa Kỳ.

Những người đàn ông chiến đấu ở nước ngoài nhìn vào vú phụ nữ như một lời nhắc nhở về những giá trị mà chiến tranh đã hủy hoại: tình yêu, sự gần gũi, sự nuôi dưỡng. Bầu vú trở thành biểu tượng nữ tính truyền cảm hứng cho lòng dũng cảm của nam giới. Đồng thời, bầu vú còn là phần thưởng, là lời hứa hẹn khi chúng sẵn sàng làm vợ và làm mẹ cho người trở về sau cuộc chiến chinh.

***

“Lịch sử vú”, “có chủ đề vô tiền khoáng hậu và thành công ngoạn mục trong việc hòa trộn giữa mỹ học và chính trị”, viết về bộ phận được cho là mang chở nhiều ý nghĩa biểu tượng nhất trên cơ thể phụ nữ nói chung.
Lần lượt qua các chương “Vú linh thiêng”, “Vú gợi dục”, “Vú quốc dân”, “Vú chính trị”, “Vú tâm lý”, “Vú thương mại”, “Vú y học”, “Vú tự do”, “Vú trong khủng hoảng”, sách đem lại cái nhìn liên ngành giúp độc giả hình dung khá toàn diện về việc một bộ phận thân thể đã được diễn ngôn của các lĩnh vực khác nhau kiến tạo như thế nào, từ đó hình dung được diện mạo của vú trong văn hóa phương Tây.
Mở đầu tác phẩm bằng một câu nói gợi tò mò “Tôi có ý định làm cho bạn suy nghĩ về vú phụ nữ theo cách bạn chưa từng mường tượng trước đây”, tác giả Marilyn Yalom đưa người đọc vào chuyến du hành vượt thời gian (khoảng 2.500 năm, từ thời cổ đại đến hiện đại), xuyên không gian (từ vùng Trung Đông đến châu Âu và Mỹ, v.v.), xuyên qua diễn ngôn của các lĩnh vực khác nhau (bao gồm cả tôn giáo, chính trị, thương mại, khoa học, nghệ thuật, v.v.) để chứng kiến thân phận “bảy nổi ba chìm” của vú. Khởi thủy là vú linh thiêng, người ta tôn vinh các nữ thần, nữ tư tế, Đức Mẹ Đồng trinh vì bầu vú mang lại sự sống cho nhân loại của họ. Khi bước vào đời sống thế tục, vú trở thành vú gợi dục, hiện thân trên cơ thể tình nhân của các vua chúa, nơi các cô gái thanh lâu hạng sang tử tế ở Ý. Sang thời hiện đại, vú trở thành “vú quốc dân”, là biểu tượng cho sự phồn thịnh.
Trong diễn ngôn khoa học, vú đi vào lĩnh vực tâm lý học và y học, trở thành ngọn nguồn của khao khát, dục năng hướng về sự sống cũng như đe dọa cái chết. Vú cũng là động lực quan trọng của hoạt động kinh doanh thương mại, từ coóc-xê đến tình dục qua mạng. Chỉ đến rất gần đây, vú mới mang những sắc diện mới của vú tự do trong chính trị, thi ca và tranh ảnh. Ở thế kỷ XX, vú dự phóng khả thể mới của sự giải thoát khỏi những quan niệm áp đặt lên mình từ bao vòng kiềm tỏa của xã hội và văn hóa, dù sự giải phóng thực sự vẫn còn nằm ở thì tương lai.
“Lịch sử vú”, như lời tác giả khẳng định, chắc chắn sẽ khiến chúng ta không thể nhìn bầu vú của mình như trước được nữa.
Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam xin trân trọng giới thiệu quý độc giả cuốn sách “Lịch sử vú”.
Trích đoạn
“Ai là người sở hữu đôi gò bồng đảo đó? Nó có thuộc về đứa trẻ còn đang bú, phụ thuộc vào sữa mẹ hay một chất thay thế cần thiết để sống hay không? Nó có thuộc về người đàn ông hay người đàn bà vuốt ve âu yếm nó không? Nó có thuộc về người nghệ sĩ trình bày ra cho ta hình thức của phụ nữ, hay người giám khảo trong lĩnh vực thời trang, là người lựa chọn bầu vú nhỏ hay lớn theo đòi hỏi đổi mới phong cách liên tục của thị trường hay không?… Hay nó thuộc về người phụ nữ mà vú là bộ phận của cơ thể họ?
…
Lịch sử văn hóa về vú chắc chắn nằm trong văn cảnh “triều đại của dương tượng” đã thống trị nền văn minh phương Tây trong 2.500 năm qua. Tuy nhiên, vú đồng thời đã có triều đại của riêng mình, chắc chắn là một triều đại được kiến tạo từ những huyễn tưởng của nam giới, nhưng là triều đại ngày càng thể hiện nhu cầu và ham muốn của người phụ nữ, mà rốt cuộc thì vú là của họ.”

***

Marilyn Yalom
Sinh (1932-2019) là giáo sư Pháp ngữ và văn học so sánh, từng là giám đốc của CROW, tiền thân Viện Nghiên cứu Giới Clayman (Clayman Institute for Gender Research) của Đại học Stanford. Đồng thời, bà là nhà diễn thuyết nổi tiếng và tác giả của nhiều tác phẩm, bài viết về văn học và lịch sử phụ nữ: The Amorous Heart (2018), The Social Sex: A History of Female Friendship (2015), How the French Invented Love (2012), Birth of the Chess Queen (2004), A History of the Wife (2001), A History of the Breast (1997), v.v.

***

Đây là cuốn sách của một người phụ nữ, viết về bộ phận được cho là mang chở nhiều ý nghĩa biểu tượng nhất trên cơ thể phụ nữ nói chung – cuốn Lịch sử vú, được xem là “có chủ đề vô tiền khoáng hậu và thành công ngoạn mục trong việc hòa trộn giữa mỹ học và chính trị”[1].

Tuy nhiên, trước khi thấu cảm nội dung của cuốn sách này, bạn sẽ gặp giọng điệu và tâm hồn của một người phụ nữ, nói với bạn những điều tha thiết về thân phận của giới mình. Tôi chưa bao giờ gặp và nói chuyện với người phụ nữ ấy. Bà qua đời ngày 20 tháng 11 năm 2019[2], trước khi tôi bắt tay dịch cuốn sách này, nhưng qua trang sách của bà, qua những phỏng vấn tôi được đọc, và những video trong chuỗi Ted Talk, các buổi giới thiệu sách, hay tọa đàm mà bà xuất hiện còn lưu lại trên internet, tôi luôn hình dung ra một người phụ nữ da trắng trung lưu, hiền hậu, dịu dàng, một học giả say mê và kiên trì theo đuổi con đường của mình. Bà đồng thời là một người vợ, người mẹ của bốn đứa con, và ở một khía cạnh nào đó, tôi cảm nhận bà phần nào có đời sống tâm hồn rất gần gũi với người phụ nữ Việt Nam truyền thống[3]. Vì vậy, trước khi viết về cuốn sách, tôi muốn dành một đôi dòng để nói về người viết sách.

Marilyn Yalom – một đời học thuật đam mê và ý nghĩa.

Marilyn Yalom[4], tên thời con gái là Marilyn Koenick, sinh ngày 10 tháng 3 năm 1932 tại Chicago. Bà lấy bằng tiến sĩ về văn học so sánh tại đại học Johns Hopkins vào năm 1963. Là một học giả xuất sắc, người sáng lập Viện nghiên cứu về phụ nữ và giới (Institute for Research on Women and Gender) tại đại học Stanford, nay là Viện nghiên cứu giới Clayman, bà viết rất nhiều cuốn sách hiện đã được dịch ra 20 thứ tiếng, trong đó có thể kể đến: Những chị em ruột: Cách mạng Pháp trong ký ức của phụ nữ (Blood Sisters: The French Revolution in Women’s Memory – 1993), Lịch sử người vợ (A History of the Wife – 2001), Người Pháp đã phát minh ra tình yêu như thế nào (How the French Invented Love – 2012)… Nghiên cứu của bà tập trung vào các vấn đề hôn nhân, gia đình, tình yêu, tình bạn… của phụ nữ trong lịch sử, bên cạnh chủ đề về nơi yên nghỉ và cái chết mà bà đặc biệt quan tâm về cuối đời. Bà được đánh giá là có đóng góp rất lớn trong sự phát triển của nghiên cứu giới nói chung, nghiên cứu phụ nữ nói riêng, ở một thời điểm khi các khoa nghiên cứu giới còn khá hiếm, và có ít phụ nữ tham gia vào lĩnh vực học thuật. Bà đã sống một cuộc đời đầy đam mê, trung bình ba đến bốn năm ra một cuốn sách[5]. Cuốn Trái tim say đắm: Một lịch sử phi quy ước của tình yêu (The Amorous Heart: An Unconventional History of Love) xuất bản năm 2018, chỉ một năm trước khi bà qua đời. Ở tuổi 87, khi phát hiện ra mình bị ung thư tủy, Marilyn vẫn cùng chồng – người bạn tâm giao và là người chia sẻ niềm vui trí tuệ trong 65 năm – viết chung cuốn sách xuất bản sau khi bà quyết định dùng biện pháp hỗ trợ y tế để chấm dứt sự sống.[6] Yalom để lại cho chúng ta hình ảnh thật đẹp về cuộc đời một học giả sống đam mê và trọn vẹn, ra đi thanh thản và bình yên khi đã hoàn thành những sứ mệnh của cuộc đời mình[7].

Lịch sử vú được xếp vào một trong các cuốn sách nổi tiếng nhất của bà. Cuốn sách được xem là công trình mở đầu cho nghiên cứu liên ngành về cơ thể với nhiều góc nhìn nữ quyền sâu sắc và táo bạo.

Công trình mở đầu cho nghiên cứu liên ngành về cơ thể

Tác phẩm mở đầu bằng một nhận định có thể gây sốc: “Tôi có ý định làm cho bạn suy nghĩ về vú phụ nữ theo cách bạn chưa từng mường tượng trước đây”. Và thực vậy, Susan Balée viết rằng, sau khi đọc xong hơn 300 trang sách, bà không thể nhìn bầu vú của mình như trước được nữa[8]. Bao quát một phạm vi tư liệu rộng, Marilyn Yalom đưa người đọc vào chuyến du hành vượt thời gian (khoảng 25.000 năm, từ thời cổ đại đến hiện đại), xuyên không gian (từ vùng Trung Đông đến châu Âu và Mỹ…), xuyên qua diễn ngôn của các lĩnh vực khác nhau (bao gồm cả tôn giáo, chính trị, thương mại, khoa học, nghệ thuật…). Dọc theo những chặng đường lịch sử này, theo kĩ thuật kiểu montage của tác giả, ta được chứng kiến thân phận “bảy nổi ba chìm” của vú. “Khởi thủy là vú” linh thiêng, khi các nữ thần, nữ tư tế, những người phụ nữ trong kinh thánh và Đức Mẹ đồng trinh được tôn vinh, kính ngưỡng vì đã trao bầu vú của mình đem lại sự sống cho nhân loại. Ta cũng được nghe về các huyền thoại kỳ thú, chẳng hạn sự tích Dải Ngân Hà là do dòng sữa của Hera (vợ thần Zeus) phun ra trong cơn giận dữ, vì nữ thần phát hiện có một đứa trẻ không phải do mình sinh ra “bú trộm” khi bà đang ngủ, hòng có được khả năng bất tử của thần linh. Bước vào đời sống thế tục, vú trở thành vú gợi dục, hiện thân nơi các tình nhân của hoàng gia, các cô gái thanh lâu hạng sang tử tế, có người nhờ tài năng và nỗ lực, đã vươn lên địa vị cao quý, tham gia vào hoạt động sáng tạo ý nghĩa văn hóa thông qua văn học. Đến thời hiện đại, ở Hà Lan, ở Pháp, vú trở thành “vú quốc dân” biểu tượng cho sự phồn thịnh, hay nữ thần tự do dẫn đường cho dân tộc. Trong diễn ngôn khoa học, vú đi vào lĩnh vực tâm lý học và y học, là ngọn nguồn của mọi khao khát, dục năng hướng về sự sống cũng như đe dọa cái chết. Vú cũng trở thành động lực quan trọng của các hoạt động kinh doanh thương mại, từ coóc-xê đến tình dục qua mạng. Và chỉ đến rất gần đây, vú mới mang những sắc diện mới của vú tự do trong chính trị, thi ca và tranh ảnh. Ở thế kỷ XX, vú dự phóng khả thể mới của sự giải thoát khỏi những quan niệm áp đặt lên mình từ bao vòng kiềm tỏa của xã hội và văn hóa, dù sự giải phóng thực sự vẫn còn nằm ở thì tương lai. Dẫu cách phân loại theo thời gian và không gian cụ thể của Yalom có phần võ đoán (lần lượt theo các chương là “vú linh thiêng”, “vú gợi dục”, “vú quốc dân”, “vú chính trị”, “vú tâm lý”, “vú thương mại”, “vú y học”, “vú tự do”, “vú trong khủng hoảng”), song cái nhìn liên ngành cho phép người đọc có được hình dung khá toàn diện về việc một bộ phận thân thể đã được diễn ngôn của các lĩnh vực khác nhau kiến tạo như thế nào. Từ đó, ta hình dung ra diện mạo của vú trong văn hóa phương Tây. Lịch sử vú, vì thế, còn là lịch sử của văn minh. Dù đa dạng và trải qua nhiều khúc quanh trong lịch sử, về cơ bản, vú luôn gắn với hai ý nghĩa trái ngược, tạo nên sức căng cho cả chủ thể nữ – người mang vú – lẫn những chủ thể chiếm dụng vú cho các mục đích riêng: thiêng liêng và phàm tục; cho bú và tình dục; nuôi dưỡng và khơi lên dục vọng; đẹp đẽ, cao quý và gây hiềm khích, nguy cơ; tốt và xấu; mang lại sự sống và hủy diệt sự sống. Từ việc phân tích các ý nghĩa được kiến tạo này, tác giả đưa ra những quan điểm nữ quyền sâu sắc và táo bạo của mình, với tư cách vừa là người nghiên cứu, vừa là người trực tiếp trải nghiệm việc quy gán ý nghĩa.

Mời các bạn đón đọc Lịch sử Vú của tác giả Marilyn Yalom & Nguyễn Thị Minh (dịch).