Ngôi Nhà Búp Bê

Được viết vào năm 1879 bởi nhà viết kịch người Na Uy Henrik Ibsen, Ngôi nhà của búp bê là một vở kịch ba về một bà nội trợ có vẻ điển hình trở nên vỡ mộng và không hài lòng với người chồng hèn hạ của mình.

Act One: Gặp gỡ những người trợ giúp

Lấy bối cảnh khoảng thời gian Giáng sinh, Nora Helmer vào nhà cô, thực sự tận hưởng cuộc sống. Một người bạn góa phụ cũ từ quá khứ của cô, bà Linde, dừng lại với hy vọng tìm được việc làm. Torvald, chồng của Nora gần đây đã được thăng chức, vì vậy cô vui vẻ tìm được việc làm cho bà Linde. Khi bạn của cô phàn nàn về những năm tháng khó khăn như thế nào, Nora trả lời rằng cuộc sống của cô cũng đầy rẫy những thử thách.

Nora kín đáo giải thích rằng vài năm trước, khi Torvald Helmer bị bệnh nặng, cô đã giả mạo chữ ký của người cha đã chết của mình để có được một khoản vay bất hợp pháp. Kể từ đó, cô đã trả lại khoản vay trong bí mật. Cô chưa bao giờ nói với chồng vì cô biết điều đó sẽ làm anh buồn.

Thật không may, một nhân viên ngân hàng cay đắng tên là Nils Krogstad là người đàn ông thu thập các khoản thanh toán nợ. Biết rằng Torvald sẽ sớm được thăng chức, anh ta cố gắng sử dụng kiến ​​thức về sự giả mạo của cô để tống tiền Nora. Anh ta muốn đảm bảo vị trí của mình tại ngân hàng; nếu không anh ta sẽ tiết lộ sự thật với Torvald và có lẽ cả cảnh sát.

Lần lượt các sự kiện này làm đảo lộn Nora. Tuy nhiên, cô vẫn giấu sự thật với chồng mình, cũng như Tiến sĩ Rank, một người bạn cũ tốt bụng nhưng bệnh hoạn của Người trợ giúp. Cô cố gắng đánh lạc hướng mình bằng cách chơi với ba đứa con. Tuy nhiên, đến cuối Act One, cô bắt đầu cảm thấy bị mắc kẹt và tuyệt vọng.

Act Two: Nora cố gắng giữ bí mật

Trong suốt hành động thứ hai, Nora cố gắng pha chế các cách để ngăn Krogstad tiết lộ sự thật. Cô đã cố gắng ép buộc chồng, yêu cầu anh ta để Krogstad giữ công việc của mình. Tuy nhiên, Helmer tin rằng người đàn ông sở hữu xu hướng tội phạm. Do đó, anh ấy đang cố gắng loại bỏ Krogstad khỏi bài viết của mình.

Nora cố gắng yêu cầu Tiến sĩ Rank giúp đỡ, nhưng cô ấy đã từ chối khi Tiến sĩ Rank trở nên quá tán tỉnh cô ấy và tuyên bố rằng anh ấy quan tâm đến cô ấy nhiều như vậy, nếu không, hơn chồng cô ấy.

Sau đó, các Helmer chuẩn bị cho một quả bóng kỳ nghỉ. Đồng hồ Torvald Nora thực hiện một điệu nhảy dân gian truyền thống. Anh thất vọng vì cô đã quên đi nhiều điều anh đã dạy cô. Tại đây, khán giả được chứng kiến ​​một trong nhiều cảnh Torvald bảo trợ vợ như thể cô là một đứa trẻ, hay trò chơi của anh ta. (Do đó, Ibsen có tiêu đề vở kịch: Ngôi nhà của búp bê ). Torvald liên tục gọi những tên thú cưng của mình như "chim hót của tôi" và "con sóc nhỏ của tôi". Tuy nhiên, anh không bao giờ nói chuyện với cô với bất kỳ mức độ tôn trọng lẫn nhau.

Cuối cùng, bà Linde nói với Nora rằng cô có một chấp trước lãng mạn với Krogstad trong quá khứ, và có lẽ cô có thể thuyết phục anh ta nương tựa.Tuy nhiên, Krogstad không lắc lư trong vị trí của mình. Đến cuối Act Two, dường như Torvald buộc phải khám phá sự thật. Nora xấu hổ về khả năng này. Cô chiêm ngưỡng việc nhảy xuống một dòng sông băng giá. Cô tin rằng nếu cô không tự sát, Torvald sẽ dũng cảm nhận trách nhiệm về tội ác của mình. Cô tin rằng anh sẽ vào tù thay vì cô. Do đó, cô muốn hy sinh bản thân mình vì lợi ích của anh.

## Act Three: Biến đổi lớn của Nora và Torvald

Bà Linde và Krogstad gặp nhau lần đầu tiên sau nhiều năm. Lúc đầu, Krogstad cay đắng với cô, nhưng cô sớm khơi dậy mối quan tâm lãng mạn của họ đối với nhau. Krogstad thậm chí có một sự thay đổi của trái tim và xem xét việc xé nát IOU của Nora. Tuy nhiên, bà Linde tin rằng sẽ tốt nhất nếu Torvald và Nora cuối cùng đối đầu với sự thật.

Sau khi trở về từ bữa tiệc, Nora và Torvald thư giãn tại nhà. Torvald thảo luận về cách anh ấy thích xem cô ấy tại các bữa tiệc, giả vờ rằng anh ấy gặp cô ấy lần đầu tiên. Tiến sĩ Rank gõ cửa, làm gián đoạn cuộc trò chuyện. Anh nói lời tạm biệt với họ, gợi ý rằng anh sẽ tự nhốt mình trong phòng cho đến khi căn bệnh của anh cuối cùng cũng chiến thắng.

Sau sự ra đi của Tiến sĩ Rank, Torvald phát hiện ra ghi chú khó chịu của Krogstad. Khi anh nhận ra hành động tội phạm mà Nora đã thực hiện, Torvald trở nên tức giận. Anh ta tức giận về cách Krogstad bây giờ có thể đưa ra bất kỳ nhu cầu nào anh ta muốn. Anh ta tuyên bố rằng Nora là vô đạo đức, không thích hợp làm vợ và làm mẹ. Tệ hơn nữa, Torvald nói rằng anh sẽ tiếp tục kết hôn với cô ấy một mình. Anh muốn không có mối liên hệ lãng mạn nào với cô.

Điều trớ trêu của cảnh này là những khoảnh khắc trước đó, Torvald đang thảo luận về cách anh ta ước rằng Nora phải đối mặt với một số nguy hiểm, để anh ta có thể chứng minh tình yêu của mình dành cho cô. Tuy nhiên, một khi sự nguy hiểm đó thực sự được trình bày, anh không có ý định cứu cô, chỉ lên án hành động của cô.

Khoảnh khắc sau khi Torvald nổi giận như một kẻ điên, Krogstad bỏ một ghi chú khác nói rằng anh ta đã khám phá lại tình yêu, và anh ta không còn muốn tống tiền gia đình Helmer nữa. Torvald vui mừng, tuyên bố rằng họ đã được cứu. Sau đó, trong một khoảnh khắc giả hình tuyệt đối, anh ta nói rằng anh ta tha thứ cho Nora, và anh ta vẫn còn yêu cô như "con chim hót nhỏ" của mình.

Đây là một lời cảnh tỉnh đáng ngạc nhiên cho Nora Helmer. Trong nháy mắt, cô nhận ra Torvald không phải là người chồng yêu thương, vị tha mà cô từng hình dung. Với sự hiển linh đó, cô cũng hiểu rằng cuộc hôn nhân của họ là một lời nói dối và chính cô là một phần tích cực trong sự lừa dối. Sau đó, cô quyết định bỏ chồng và các con để tìm ra cô ấy thực sự là ai.

Torvald tuyệt vọng cầu xin cô ở lại. Ông tuyên bố rằng mình sẽ thay đổi. Cô nói rằng có lẽ nếu một "phép màu của phép màu" xảy ra, một ngày nào đó họ có thể trở thành những người bạn đồng hành phù hợp. Tuy nhiên, khi cô rời đi, đóng sầm cửa lại, Torvald bị bỏ lại với rất ít hy vọng.

***

Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới ra mắt bạn đọc là công sức của nhiều thế hệ Sân khấu nối tiếp sưu tầm, nghiên cứu, dịch thuật và giới thiệu với bạn đọc Việt Nam suốt hơn nửa thế kỷ qua, có ảnh hưởng lớn không chỉ về Sân khấu mà có tầm ảnh hưởng đến phát triển văn học nghệ thuật Việt Nam nói chung. Tất nhiên tiếp nhận và giao lưu văn hoá nghệ thuật không diễn ra một chiều mà tác động qua lại.

Bắt đầu từ các tác phẩm cổ đại Hy Lạp, Trung Quốc, Ấn Độ với các tên tuổi hàng đầu về bi kịch và hài kịch như : Exkhin, Ơripít, Xôphốc, Vương Thừa Phủ, Kaliđáx… bộ sách trải rộng qua nhiều thời kỳ rực rỡ của Sân khấu thế giới như thời đại Phục Hưng, Lãng mạn và Hiện đại… giới thiệu những kiệt tác chói sáng có sức sống xuyên qua nhiều thế kỷ của những nhà viết kịch kiệt xuất như Sếchxpia, Sinlơ, Môlie, Coócnây, J.Gớt, Gôgôn, Ípxen, Muyxê, Ghenman, B.Brếch, Sêkhốp, Bếckét, Raxin, Jăng Anui, Camuy, Tào Ngu… Nhiều tác phẩm ra đời từ hàng ngàn năm trước nhưng tư tưởng và nghệ thuật vẫn đồng hành với bạn đọc và khán giả hôm nay.

Tác phẩm của ba tác giả Sân khấu Việt Nam: Đào Tấn, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi có mặt trong Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới đã đáp ứng đòi hỏi của đông đảo bạn đọc.

Nhà xuất bản Sân khấu cảm ơn Hội đồng tuyển chọn gồm các nhà Sân khấu học tiêu biểu và Công ty Minh Thành: Bộ Chỉ huy Quân sự TP Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tận tình, trách nhiệm cao để Tủ sách kiệt tác kịp thời ra mắt bạn đọc trọn vẹn 100 cuốn trong năm 2006, chào mừng những sự kiện trọng đại của đất nước.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc

***

Henrik Ibsen (1828-1906) là nhà viết kịch nổi tiếng người Na Uy. Ông bắt đầu viết kịch từ năm 1849 khi mới 21 tuổi với vở kịch đầu tiên là Catiline lấy bút danh là Brynjolf Bjarme. Nhưng phải đến năm 1856 ông mới nổi tiếng với vở Hội hè ở Solhaug (vở thứ 6). Ong viết khoảng 26 vở kịch. Vở cuối cùng là vào năm 1899 có tên Khi người chết thức dậy. Ngoài ra ông còn môt số vở khá nổi tiếng như: Bóng ma, Kẻ thù của nhân loại, Người đàn bà của biển cả…

Ngôi nhà búp bê là vở diễn thứ 16 của ông, được xem là thành công nhất.
Nhân vật trung tâm của vở kịch là Nora, vợ của Torvald Helmer. Nàng là một thiếu phụ xinh đẹp, hơi đỏm dáng và phù phiếm nhưng hết lòng vì chồng con. Bề ngoài Nora như một đứa trẻ con (lời của Kristine- bạn cô), hoặc là “người đàn bà bé nhỏ”, “con bồ câu bé nhỏ”, “con chim chiền chiện nhạy cảm và ngọt ngào”.. (như lời của Helmer, chồng cô). Nora được chồng yêu quý hết mực và cuộc sống của họ khá hạnh phúc. Tòan bộ xung đột kịch xảy ra vào ngày Giáng sinh (Ibsen tuân thủ cực kỳ nghiêm ngặt nguyên tắc tam duy nhất của kịch cổ điển: thời gian: 24 tiếng trọn ngày lễ Giáng sinh, không gian: ngôi nhà của Helmer, hành động kịch: xung đột giữa hai vợ chồng). Giáng sinh năm đó là môt dịp vui vẻ vì chồng của Nora được lên chức giám đốc ngân hàng. Và Nora gặp lại người bạn thuở nhỏ của mình là Kristine- một phụ nữ bất hạnh vừa mất chồng. Trong lúc hàn huyên, cô tâm sự với Kristine về một bí mật mà cô đã cất giữ bấy lâu, đó là việc để có tiền đưa chồng sang Ý chữa bệnh (nếu không anh ta sẽ chết), Nora đã giả mạo chữ ký của cha mình để vay tiền ngân hàng (phụ nữ thời này muốn vay tiền ngân hàng phải có chữ ký bảo đảm của chồng hay cha ruột). Thế nhưng có một sai sót nhỏ là cha cô đã mất trước ngày cô ký thay chữ ký của ông. Số tiền này cô đã nói dối chồng là thừa kế của người cha, và từ đó đến nay cô đã phải tiết kiệm để trả hết số nợ đó. Một nhân viên của Helmer là Krogstad đã trực tiếp điều tra vụ việc này và phát hiện sự man trá của Nora. Vì vậy khi ông ta bị một lỗi lầm và Helmer cho nghỉ việc, ông đã gây áp lực với Nora buộc cô phải xin chồng, nếu không ông ta sẽ nói rõ chuyện gian dối đó cho Helmer- một người xưa nay vốn tôn trọng sự thật và danh dự. Nora không thể buộc chồng thay đổi quyết định nên Krogstad đã viết thư cho Helmer. May mắn sao, Kristine lại là người trước đây Krogstad theo đuổi nhưng thất bại, giờ đây Kristine hứa sẽ chấp nhận lời cấu hôn của Krogstad với điều kiện ông ta phải viết bức thư thứ hai gửi trả chữ ký của Nora mà ông ta định dùng làm áp lực với cô. Đỉnh điểm xung đột xảy ra vào rạng sáng ngày lễ Giáng sinh. Mệt nhoài sau cuộc vũ hội, Helmer đọc bức thư thứ nhất của Krogstad. Anh ta hết sức giận dữ và ghê tởm sự dối trá của Nora. Anh ta chối bỏ sự thật là Nora làm tất cả mọi chuyện là vì cuộc đời, mạng sống của chính bản thân anh ta. Anh cho rằng cô đã phá hoại tương lai của anh ta, và cô không được phép nuôi con. Anh trút hết mọi trách nhiệm và tội lỗi lên đầu cô và hiện nguyên hình là một kẻ ích kỷ… Thế nhưng mọi trạng thái tiêu cực đó thay đổi cực kỳ chóng vánh khi anh ta đọc lá thư thứ hai. Anh lập tức vui mừng và xem như môt giấc mơ khủng khiếp đã qua. Anh ta lại quay ra vỗ về và an ủi Nora, nói rằng anh tha thứ cho cô, anh sẽ bảo vệ cô… với một vẻ ban ơn như dành cho một dứa trẻ. Khoảnh khắc đó, Nora nhận ra được bản chất của chồng mình và bản chất cuả cuộc hôn nhân giữa họ. Cô nhận ra chồng mình chỉ là một kẻ tàn nhẫn ích kỷ chỉ nghĩ đến bản thân anh ta, là môt người đàn ông gia trưởng nhìn phụ nữ một cách chuyên quyền và khinh thường. Cô nhận ra rằng thực chất tám năm trời lấy nhau, họ “chưa một lần ngồi với nhau một cách nghiêm túc đi đến tận cùng một vấn đề” (1). Cô nhận ra rằng đã có một “bất công lớn đối với em, trước tiên là từ cha em, sau là chồng em”… “em thường nghe cha em nói lên những quan điểm của ông, và nó trở thành suy nghĩ của em; ông thường gọi em là con búp bê của ông, và cư xử với em như em chơi với búp bê của mình vậy. Sau đó em tới nhà anh… Từ tay của cha, em chuyển sang vòng tay của anh, và cũng có cảm giác y như vậy (…) Anh rất tử tế với em. Nhưng nhà chúng ta chưa bao giờ là một “ngôi nhà”, mà là một phòng chơi. Em là con búp bê- vợ, như lúc ở nhà em là búp bê- con của cha. Và con của chúng ta, cũng là búp bê. Em thấy vui khi anh chơi đùa với em cũng như bọn trẻ con vui khi em chơi đùa với chúng. Đó là cuộc hôn nhân của chúng ta.” (2) Cô thốt lên cay đắng là “Anh đã ngăn cản em trở thành môt con người thật sự.” (3). Nora quyết định bỏ đi để tự giáo dục mình, tự học cái cách “ đối mặt với hiện thực- khi chỉ có một mình, không dựa dẫm vào ai hết” (4). Phút giây đó, khi Helmer gào lên rằng cô còn phải có trách nhiệm với chồng, con, thì cô đã bình tĩnh trả lời: “Trách nhiệm cao nhất là với bản thân.” (5)
Kết thúc vở kịch, Nora bỏ đi, nhận ra Helmer không phải là người chồng mà cô muốn chia sẻ cuộc sống chung. Màn hạ trong tiếng than van của Helmer.
Vở kịch đã gây tiếng vang rất rộng rãi thời bấy giờ, tạo nên môt sự rung động mãnh liệt khi công diễn; Huneker nhận xét: “Âm thanh dội lại của cánh cửa bị đẩy ra (của Nora) đã vượt lên mái nhà của thế giới” (6). Vở kịch đã làm một cuộc du lịch ngoạn mục, vượt biên giới Na Uy, sang các nước như Đức, Ý Pháp, Mỹ…
Nhiều nhà nghiên cứu nghĩ rằng, vấn đề mấu chốt, tư tưởng của vở kịch là vấn đề giải phóng phụ nữ. Đó là môt quan niệm khá đơn giản và dễ nhận thấy, và hơi thô thiển. Thực ra, vấn đề luôn hiện diện trong đầu Ibsen, và là tư tưởng của Ngôi nhà búp bê, đó là vấn đề con người cá nhân. Ông đo lường giá trị của một cộng đồng theo cách mà xã hội đó giúp đỡ hay gây cản trở cho một cá nhân trong việc tự làm người. Ông có một chuẩn mực lý tưởng mà ông áp đặt lên cộng đồng, và từ đó, là cách ông đánh giá, phê phán xã hội.
Ibsen thường tự nhận mình không phải là một nhà văn theo “thuyết nữ quyền”. Tuy vậy, ông tin rằng phụ nữ có quyền ngang với nam giới để phát triển như một cá nhân và trở thành- nếu họ có quyền và có thể làm như vậy- một thực thể hoàn hảo. Vì vậy, chủ đề mà Ibsen quan tâm trong Ngôi nhà búp bê, là vấn đề vị trí của người phụ nữ trong xã hội.
Trong những ghi chép của ông về “bi kịch hiện đại” này- như ông gọi nó- Ibsen viết: “Phụ nữ không thể là chính họ trong xã hội ngày nay (thời Ibsen), là môt xã hội đặc quyền của đàn ông, với những luật lệ được đóng khung bởi đàn ông, và một hệ thống đánh giá hành vi của phụ nữ từ quan điểm của đàn ông.”

Mời các bạn đón đọc Ngôi Nhà Búp Bê của tác giả Henrik Ibsen.