Luật 101 - Mọi Điều Bạn Cần Biết Về Pháp Luật Hoa Kỳ

Phiên bản đầu tiên và tái bản lần thứ hai của cuốn sách bán chạy nhất, Law 101, đã cung cấp cho độc giả một bức tranh sinh động và chân thực về hệ thống pháp luật của Hoa Kỳ. Nay, trong lần tái bản thứ ba này, Jay M.Feinman đã đưa ra cái nhìn tổng quát và cập nhật đầy đủ về hệ thống pháp luật Hoa Kỳ, bao gồm tư liệu mới về các vụ kiện được Tòa Án Tối Cao Hoa Kỳ xét xử năm 2009, khía cạnh pháp lý về cuộc chiến chống khủng bố (kể cả những người bị giam giữ ở Guantanamo và cổng từ an ninh), và những tiến triển gần đây nhất của luật về Internet.

Trong một cuốn sách đề cập đến nhiều vấn đề pháp lý nan giải, những mẩu chuyện nhỏ đầy thú vị, và các câu hỏi đáng phải suy ngẫm, cách dẫn chứng luật một cách rõ ràng của Jay M.Feinman giúp chúng ta hiểu biết sâu sắc về truyền thống pháp luật của Mỹ và bao quát cả những môn học chính được dạy ở năm đầu trong trường luật. Độc giả được giới thiệu mọi khía cạnh của hệ thống pháp luật, từ luật hiến pháp và quá trình tranh tụng cho đến luật bất cẩn, luật hợp đồng, luật sở hữu trí tuệ, và luật hình sự. Mỗi vấn đề đưa ra thảo luận được Feinman dẫn chứng bằng những vụ kiện hấp dẫn, gay gắt, và đáng bị hình phạt nghiêm khắc, từ những vụ kiện bị bỏng do làm đổ ly cà phê nóng mà đã làm cho McDonald tốn nửa triệu đô la, cho đến việc xét xử vụ án giết người gây chấn động dư luận ở Victorian London đã dẫn đến định nghĩa pháp luật về tình trạng mất trí, một quyết định mang tính lịch sử ở Marbury v. Madison rằng trao cho Tòa Án Tối Cao quyền tuyên bố các đạo luật của các tiểu bang và đạo luật liên bang trái với hiến pháp. Ông đã mở rộng cho độc giả vốn từ vựng trong lĩnh vực pháp lý, làm rõ nghĩa mọi điều từ "nguyên tắc xét xử công bằng" và "quyền được bảo vệ bình đẳng trước pháp luật" trong luật hiến pháp cho đến sự khác biệt giữa "tội giết người" và "tội ngộ sát" trong luật hình sự. Có lẽ quan trọng nhất là chúng ta biết được rằng tất cả mọi người đều có thể tiếp cận được với pháp luật mặc dù đó là một lĩnh vực rất rộng và phức tạp.

Những lời khen dành cho cuốn sách:

"Cuốn sách chứa đựng toàn bộ những điều hữu ích tương đương với chương trình năm học thứ nhất trường đại học luật mà không khiến bạn cảm thấy nhàm chán, sợ hãi và buồn ngủ… Những bài học về pháp luật này được trình bày theo một cách thức hết sức lôi cuốn và hài hước". - Jurist

"Mặc dù cuốn sách nhằm mục đích dành cho những người không chuyên, nhưng nó đã cung cấp một khóa học bồi dưỡng kiến thức cơ bản rất hay để cập nhật thông tin cho những người hành nghề luật và những người trợ giúp cho chuyên gia luật trong các lĩnh vực mà họ không chuyên. Nói chung, đây là một cuốn sách hết sức đáng đọc đối với những người quan tâm đến luật". - Booklist

"Luật 101 cố gắng dạy bạn cách tư duy giống như một luật sư - mà bạn không cần phải mất tới ba năm và tiêu tốn hàng chục ngàn đô-la cho việc đó. Thế còn kết quả thì sao? Một cuốn sách thiết thực và thú vị đáng để đọc". - The Trenton Times

"Một cuốn sách giới thiệu rất hấp dẫn và chi tiết về hầu hết mọi khía cạnh của hệ thống pháp luật Hoa Kỳ". - The American Lawyer

***

# 1. Không có quyển sách nào bí ẩn

Bạn có thể hiểu về pháp luật

Luật pháp có sức hút mãnh liệt đối với người Mỹ. Tại sao như vậy? Luật có tầm quan trọng, thử thách trí tuệ, và đôi khi thái quá. Hãy xem xét một số vụ kiện từng được đưa tin trên trang nhất:

• Stella Liebeck, bảy mươi chín tuổi, mua một tách cà phê với giá bốn mươi chín cent [xu Mỹ] ở một nhà hàng ăn nhanh McDonald’s tại Albuquerque, bang New Mexico. Khi kẹp tách cà phê giữa hai đùi, mở nắp nhựa đậy bên trên để cho thêm kem và đường vào, bà làm đổ tách cà phê và bị bỏng. Liebeck phải nằm viện bảy ngày để điều trị vết bỏng, bao gồm việc cấy ghép da và vì vậy bà khởi kiện hãng McDonald’s, cho rằng vì cà phê quá nóng. Tòa án ra phán quyết hãng McDonald’s phải bồi thường 160.000 đô-la cho thương tích của bà và phạt hãng 2,7 triệu đô-la, tương đương hai ngày doanh thu của hãng (Tòa án sơ thẩm sau đó giảm mức bồi thường xuống 480.000 đô-la). Đây có phải là một ví dụ về sự thái quá của cơ chế bồi thường thiệt hại do lỗi bất cẩn được áp dụng một cách điên rồ, hay là một phán quyết công bằng cho nạn nhân bị tổn hại bởi người sai phạm? Hãy đọc Chương 5.

• Sau các cuộc tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001, chính quyền Tổng thống George W. Bush quy định rằng tổng thống có thẩm quyền như tổng tư lệnh tối cao trong việc định danh các công dân nước ngoài và công dân Mỹ là “những chiến binh thù địch” và giam giữ họ vô thời hạn trong căn cứ hải quân tại Vịnh Guantanamo, Cuba, và ở bất cứ chỗ nào khác mà không cần đến phán quyết của tòa án. Tòa án Tối cao đã cho phép các tòa án có quyền xem xét việc giam giữ này và công dân không thể bị giam giữ vô thời hạn nếu không được xét xử theo đúng trình tự tố tụng luật định. Tại sao Tòa án Tối cao đưa ra quyết định về các vấn đề liên quan đến an ninh quốc gia, và bằng cách nào mà thẩm phán biết được hàm nghĩa của Hiến pháp đối với các vụ việc giống như vụ việc này? Hãy đọc Chương 2.

• Marc Bragg mua bán đất và các tài sản ảo khác trong Second Life, một trò chơi nhập vai trực tuyến đang rất thịnh hành. Khi anh khai thác một khoảng trống trong mật mã của trò chơi để mua một miếng đất với mức giá thương lượng, Linden Research, nhà sản xuất Second Life, đã phong tỏa tài khoản, cướp mất của anh một khu bất động sản ảo có trị giá từ 4.0006.000 đô-la tiền thật. Bragg kiện Linden; Linden đã biện hộ, cho rằng bất động sản đó thuộc quyền sở hữu trong Second Life và phải tuân thủ các điều khoản về dịch vụ của trò chơi là trao cho Linden quyền kiểm soát hoàn toàn bất động sản đó. Có phải pháp luật đã vay mượn các ý tưởng về sở hữu bất động sản từ thời Trung cổ và áp dụng các ý tưởng đó vào mạng Internet ở thế kỷ XXI? Nếu thế giới ảo là một cộng đồng với những chuẩn mực và quy tắc riêng, liệu nó cũng có hệ thống pháp luật riêng, hay có hệ thống pháp luật nào hiện tại ít nhất công nhận những chuẩn mực và quy tắc ràng buộc trong các tòa án ở thế giới ảo? Hãy đọc Chương 7.

• Paul Hill, mục sư và là một người chống nạo phá thai cực đoan, đã bắn chết tiến sỹ John Bayard Britton, một bác sỹ từng thực hiện những ca nạo phá thai cùng với vệ sỹ của ông này. Giây phút sau khi bị bắt, Hill đã nói với cảnh sát, “Tôi biết rằng hôm nay nhiều sinh linh vô tội sẽ không bị giết chết ở phòng khám đó nữa”. Vì nạo phá thai là hợp pháp nên vị thẩm phán tại phiên xét xử Hill đã từ chối chấp nhận lập luận của ông ta, rằng việc giết người này được biện hộ bằng mục đích nhằm ngăn chặn việc giết chết những đứa trẻ chưa ra đời. Hill bị kết án tù chung thân. Đó có phải là cách biện hộ cho tội giết người mà tên sát nhân đã hành động để ngăn chặn một tội lỗi lớn hơn? Hãy đọc Chương 8.

Nhưng luật không chỉ là về những vụ kiện như việc tổng thống định danh những chiến binh thù địch, hay hài hước như vụ của Lorena Bobbitt. Luật thâm nhập vào cuộc sống hàng ngày của chúng ta bằng nhiều cách. Những nhà phê bình cho rằng những năm gần đây chúng ta trở nên khó chịu vì sự “ngộ chữ” quá nhiều đạo luật và quá nhiều luật sư – nhưng luật đã thâm nhập khắp xã hội Mỹ ngay từ đầu. Thậm chí trước khi những người Hành hương đổ bộ đến Massachusetts, họ đã soạn thảo Hiệp ước Mayflower, một văn kiện pháp lý chi phối việc định cư của họ ở thế giới mới. Vào thời thuộc địa, các quy định pháp luật về kinh tế, ứng xử nơi công cộng và đạo đức xã hội ít nhất vẫn được áp dụng rộng rãi giống như ngày nay. Những tật xấu của con người như thông dâm, nghiện rượu và ăn không ngồi rồi bị phạt thường xuyên – đúng pháp luật, và luật quy định chặt chẽ các công việc liên quan đến kinh tế, quy định kích cỡ của ổ bánh mỳ, thời gian và địa điểm bán hàng hóa. Một vụ kiện tụng thông thường tạo cơ hội để tập hợp dân chúng, các luật sư trình bày lập luận còn dân chúng thì đưa ra nhiều lời bình luận. Ngày nay, pháp luật ảnh hưởng đến mỗi cá nhân chúng ta khi chúng ta thuê căn hộ hoặc nhà riêng, cưới hỏi, lái xe, vay mượn tiền, mua bán hàng hóa, quan hệ với các tổ chức, đến trường học hoặc làm việc, sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe; và ảnh hưởng đến toàn thể chúng ta nói chung khi chính phủ đánh thuế, quy định về sóng vô tuyến và không gian ảo, khống chế tội phạm và kiểm soát ô nhiễm.

Đối với tất cả những người quan tâm đến luật, để phần lớn mọi người hiểu sâu sắc về nội dung của luật quả là khó. Luật có phạm vi rộng và phức tạp đến nỗi không ai, kể cả những luật sư uyên bác nhất, có thể hiểu được tất cả. Hơn nữa, các luật sư và học giả về luật cũng luôn nỗ lực làm cho pháp luật có thể tiếp cận với dân thường. Nhưng có một sự đối lập: những nhà chuyên môn pháp lý, giống như các thầy truyền giáo của một tôn giáo nào đó ít phổ biến, lại cố gắng giữ kín để luật có vẻ luôn bí ẩn và không thể tiếp cận được.

Nhưng bất kỳ ai cũng có thể hiểu một đôi điều về luật. Đó là mục đích của cuốn sách Law 101. Cuốn sách giải thích những cơ sở pháp lý – các quy tắc, nguyên tắc, lập luận mà luật sư và thẩm phán sử dụng. Không phải toàn bộ các đạo luật đều được đề cập ở đây; có quá nhiều đạo luật để mọi người có thể biết chứ không phải chỉ một vài đạo luật xuất hiện đây đó. Đó là lý do vì sao các luật sư đều phải chuyên môn hóa để có thể hiểu biết sâu sắc các đạo luật, chẳng hạn về sự bất cẩn trong việc hành nghề y ở New Jersey hoặc luật thuế liên bang liên quan đến các công ty… Nhưng tất cả các luật sư đều có hiểu biết ít nhiều về một số vấn đề căn bản khi chúng được đề cập trong những môn học và các khái niệm cơ bản, vì họ đã học qua trường luật.

Trường luật dường như cũng hấp dẫn công chúng giống như chính luật pháp vậy. Những cuốn sách và bộ phim, từ The Paper Chase cho đến Legally Blonde, đã cung cấp thêm một nguồn tư liệu nghiên cứu truyền thống ở năm thứ nhất của trường luật như là một sự trải nghiệm nhằm kích thích trí tuệ, nhưng đồng thời cũng đầy khó khăn, thậm chí vô nhân đạo. Vì năm thứ nhất ở trường luật, các sinh viên ngành luật trên thế giới được đào tạo cơ bản gần giống nhau, nên cuốn sách này tập trung vào những kiến thức cốt lõi mà các sinh viên luật cần biết, đồng thời cũng hữu ích và thú vị đối với những sinh viên không học trường luật.

Chương trình giảng dạy năm thứ nhất tại phần lớn các trường luật ở Mỹ dường như giống nhau. Chương trình đó bao gồm một số chủ đề cơ bản, sẽ được khám phá trong cuốn sách này. Luật hiến pháp liên quan đến cơ cấu bộ máy của chính phủ (Chương 2) và những tự do cá nhân được chính phủ bảo vệ (Chương 3). Thủ tục tố tụng dân sự liên quan đến quá trình giải quyết những tranh chấp (Chương 4). Luật bồi thường thiệt hại do lỗi bất cẩn gây ra những thương tích cá nhân (Chương 5). Luật hợp đồng là luật về các thỏa thuận tư nhân (Chương 6). Luật sở hữu chi phối mối quan hệ giữa mọi người về quyền sở hữu các tài sản (Chương 7). Luật hình sự xác định hành vi tội phạm, qua đó nhà nước có thể tước đi cuộc sống hoặc quyền tự do của một người (Chương 8). Thủ tục tố tụng hình sự mô tả quá trình xử lý tội phạm và quyền của các bị cáo (Chương 9).

Hầu hết các trường luật đều có các khóa học về luật hiến pháp, luật hợp đồng và các luật khác. Các khóa học này được dạy ở các trường khác nhau nhưng giống nhau đáng kể về tài liệu được sử dụng và các chủ đề được đề cập. Tất cả trường luật ở các bang New Jersey, Iowa và California đều dạy những nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc gia, thường cùng sử dụng những quan điểm tư pháp và các đạo luật nhất định. Nếu bạn học trường luật, sau khi đọc cuốn sách này, bạn sẽ thấy trong phần lớn năm thứ nhất đại học, bạn đã được làm quen với các khái niệm trong sách. Tuy nhiên, mỗi khóa học được các giáo sư khác nhau giảng dạy và mỗi giáo sư có cách nhìn nhận khác nhau. Một vài khác biệt về quan điểm là không đáng kể, nhưng đôi khi sự khác biệt này rất lớn. Một giáo sư có thể là một nhà chính trị theo đường lối tự do, nhưng giáo sư khác lại là nhà chính trị theo chủ nghĩa bảo thủ. Người này thích dùng phân tích kinh tế như là một chìa khóa để tìm hiểu luật, trong khi người khác lại áp dụng cách tiếp cận luật tự nhiên. Mỗi khác biệt về cách nhìn nhận như vậy, và nhiều sự khác biệt khác xảy ra, dẫn đến sự hiểu biết rất khác nhau về định nghĩa luật là gì. Vì vậy, về nguyên tắc, trong khi tất cả các sinh viên luật và luật sư đều có kiến thức căn bản về cùng một đạo luật, thì họ lại hiểu theo những cách khác nhau.

Cuốn sách này cũng có một cách nhìn nhận riêng, điều đó là tất yếu. Những cách nhìn nhận trong cuốn sách này được những học giả có hiểu biết nhất về luật đưa ra. Một số nhận định được công nhận rộng rãi, nhưng một số khác vẫn còn gây tranh cãi. Cách nhìn nhận trong sách có thể được tập hợp trong một số nhận định về luật được trình bày dưới đây.

Luật không phải nằm trong những cuốn sách luật. Sách là một trong những thứ đầu tiên được nhớ tới khi chúng ta nghĩ về luật: hầu hết những cuốn sách ấy dày cộp và quá nặng khiến chúng ta không thể cầm lên dễ dàng, những bộ sách viết về các án lệ được bọc da đã phủ đầy bụi; các thư viện pháp luật thì xếp đầy dãy này đến dãy khác các văn bản pháp luật và các quan điểm của tòa án. Trong khi các cuốn sách cho chúng ta biết nhiều về luật, thì bản thân chúng không phải là luật. Thay vào đó, luật nằm ở quy tắc ứng xử, chứ không phải trên những trang giấy in; luật tồn tại thông qua sự tương tác của các thẩm phán, luật sư và dân thường.

Chẳng hạn, hãy xem xét một trong những luật mà chúng ta thường gặp nhất: luật về giới hạn tốc độ. Giới hạn tốc độ trên đường cao tốc giữa các tiểu bang được quy định theo luật là bao nhiêu? Một người chỉ đọc những cuốn sách luật có thể nghĩ đến câu trả lời là 65 dặm/giờ, nhưng thực tế không hẳn vậy. Nếu bạn lái xe với tốc độ 65 dặm/giờ ở New Jersey Turnpike, xe tải gần như sẽ húc vào bạn, nháy đèn để bạn đi sang làn đường dành cho tốc độ chậm hơn. Giới hạn tốc độ theo quy tắc ứng xử của lái xe cao hơn nhiều so với 65 dặm/giờ. Và các nhân viên thực thi pháp luật cũng làm theo cách tương tự như vậy. Cảnh sát, cho phép các lái xe mức gia giảm tốc độ 3 5 dặm/giờ, không bao giờ đưa giấy phạt với trường hợp chạy quá tốc độ ở mức 66 dặm/giờ, vì nếu họ làm như vậy, thẩm phán sẽ cười họ quá cứng nhắc. Trên thực tế, tòa án không muốn lãng phí thời gian để giải quyết vụ việc một người vi phạm tốc độ quá 1 hoặc 2 dặm/giờ, và thêm nữa, hệ thống ra đa của cảnh sát thường cũng không có khả năng xác định thực sự chính xác sự thay đổi tốc độ ở mức nhỏ như vậy. Vậy luật quy định lái xe có thể lái với tốc độ là bao nhiêu? Ở đây, thực tế có vài điều khác biệt so với những quy định trong các cuốn sách luật.

Để hiểu luật, bạn phải xem xét các sự kiện khi chúng xảy ra trên thế giới. Chúng ta có thể khái quát hóa những sự kiện này để lập ra những lý thuyết và khái niệm kiểm chứng sự hiểu biết của chúng ta về luật, nhưng tiêu chuẩn luôn là thực tiễn chứ không phải là khái niệm. Có một phương pháp để thực hiện công việc này trong các trường luật là tập trung vào những tình huống thực tế riêng lẻ làm phát sinh kiện tụng và những kết luận của tòa án khi giải quyết tình huống, được gọi là những vụ việc. Mỗi vụ việc đều bắt đầu với một sự kiện thực tế, chẳng hạn như việc mua một chiếc máy vi tính Gateway của Hill, hoặc việc giam giữ các chiến binh thù địch của Tổng thống Bush, và trở thành một phương tiện tư duy đối với nhiều sự kiện có liên quan qua đó cho phép chúng ta lật đi lật lại giữa tình huống thực tế cụ thể và nguyên tắc luật chung. Cuốn sách này được viết theo kiểu đó và sử dụng nhiều vụ việc thú vị để tìm hiểu các nguyên tắc luật.

Luật không phải là một điều bí mật. Đừng duy trì khái niệm sai lầm rằng luật nằm trong những trang sách và ý kiến sai lầm tương tự rằng luật là một điều bí mật, hoặc ít nhất là khó tiếp cận với dân thường. Để hiểu và áp dụng luật ở mức độ cao hơn, chặt chẽ theo đúng nghĩa của luật đòi hỏi luật sư phải có kiến thức chuyên môn, nhưng để hiểu nội dung cơ bản của luật thì không cần đến mức ấy. Luật phản ánh cuộc sống. Các nguyên tắc và vấn đề đề cập trong luật không khác biệt so với những điều chúng ta trải nghiệm về khía cạnh khác của cuộc sống. Ví dụ, luật hợp đồng đề cập đến cách thức con người đưa ra, diễn giải, thực hiện và không thực hiện các cam kết dưới hình thức thương mại hoặc phi thương mại. Một số người không phải luật sư có thể đưa ra lập luận khách quan về hình thức hợp đồng hoặc Quy chế Phòng chống Gian lận (bạn có thể lập luận sau khi đọc Chương 6), nhưng họ phải suy ngẫm rất nhiều về các hợp đồng và cam kết. Nếu bạn đan chéo các ngón tay khi bạn đưa ra một lời hứa, điều này có nghĩa là lời hứa đó không đáng quan tâm? Bạn hứa đưa con đi xem phim, nhưng bạn chắc chắn sẽ không thực hiện được nếu có một cuộc họp hoặc công việc quan trọng diễn ra cùng thời gian đó? Thế nếu bạn cảm thấy không chỉ như vậy thì sao? Nếu chiếc ti vi bạn mới mua bị hỏng, liệu bạn có thể trả lại cửa hàng? Và còn nhiều vấn đề nữa.

Mời các bạn đón đọc Luật 101 - Mọi Điều Bạn Cần Biết Về Pháp Luật Hoa Kỳ của tác giả Jay M. Feinman.