Trai Nước Nam Làm Gì?

Trai nước nam làm gì? của tác giả Hoàng Đạo Thúy được Nhà xuất bản Thời Đại xuất bản lần đầu vào tháng Tám năm 1943, tại Hà Nội.

Thật đáng trân trọng, nếu chúng ta biết rằng đây là một tác phẩm chính luận được ấn hành cách đây hơn 50 năm dưới sự kiểm soát ngặt nghèo của chế độ thực dân mà đến nay vẫn còn phát huy những giá trị tích cực của nó.

So với những tác phẩm giáo dục thanh niên, Trai nước Nam làm gì? có những điểm chưa vừa ý do hạn chế của tác giả và điều kiện lịch sử bấy giờ. Nhưng bù vào đó, tác phẩm có sắc thái riêng của một nhân cách lớn được trình bày theo lối tác động trực tiếp vào người đọc với sức thuyết phục cao, phù hợp với đối tượng là thanh niên.

Với mục đích thiết thực, cụ thể, chỉ với hơn 100 trang, tác giả đã trình bày khá đầy đủ những vấn đề cốt lõi đối với thanh niên lúc bấy giờ: từ nhân cách con người, đến mục đích ý nghĩa của đời người; từ thái độ với tổ tiên, gia đình, làng xóm đến trách nhiệm với đất nước; từ việc rèn luyện bản thân, đến việc chọn nghề và học nghề để phục hưng đất nước… Tác phẩm thể hiện với lời lẽ vừa thiết tha nồng nhiệt vừ thiết thực gần gũi với thanh niên giúp họ áp dụng vào việc rèn luyện hàng ngày.

Nhân kỷ niện một năm ngày mất của tác giả(*), (1897 – 14.2.1994) chúng tôi tái bản cuốn sách để bạn đọc hiểu thêm về nhà văn hóa lớn Hoàng Đạo Thúy, đồng thời cũng là nhà Nho giáo rất mực yêu nước, yêu nghề.

Chúng tôi trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc!

Hà Nội, tháng 1-1995

NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG

(*) Ông Hoàng Đạo Hùng, Trưởng nam của cụ Hoàng Đạo Thúy cho biết: năm sinh thực của tác giả là 1897(không rõ ngày) – HĐC.

***

Anh…

Tôi biết rằng tôi có thể nói thẳng với anh.

Hãy nói chuyện cũ. Chuyện mấy năm trước đây thôi.

Lúc bấy giờ trông xa thì thấy gì?

Bốn bể sóng cồn. Mà một khi làn nước phẳng lặng nó đã nổi dậy, sức mạnh không biết đến bực nào.

Văn minh vật chất chỉ mạnh nuôi cho lòng dục, mà long dục đã tha hồ tung hoành thì dẹp được nó không phải chuyện dễ.

Thế giới đã ốm rồi. Ốm tinh thần, mà cái xác lại nuôi rặt đồ cao lương thì bệnh khó gỡ đấy. Đã thế mà một trăm ông thầy thầy thuốc, ông nào cũng dao cầu cho sắc, viên thuốc cho to, ông nào cũng bốc những bài công phạt, ông nào cũng bỏ đạo vương mà dùng đạo bá cả, không để cho người ta tỉnh lại tinh thần, không để cho người ta hoàn hồn, mỗi ông cậy thuốc mình hay, hay hơn cả tạo vật, chữa không vì bệnh, chữa chỉ để sướng tay, không uống thì có lẽ đè xuống mà đổ thuốc vào họng.

Phen này nếu người ốm không chịu gắng gượng, tay chân không chống đỡ, để cho bọn lang băm nó làm liều thì nguy, phải nguy mất. Nghĩ cho kỹ xem bệnh có những chứng gì?

Một phần cậy có sức mới mẻ của mình tha hồ mà ước vọng, tha hồ mà bày vẽ, mong sao cái xác mình nó được thỏa đến cùng cực, mặc kệ tinh thần, mặc kệ tâm hồn. Thế rồi bầy vẽ mãi, càng bầy vẽ, cái xác càng ước vọng xa, vì lòng dục đã không bờ, đâm lao rồi đành theo, theo đến chết cũng không có ngại gì nữa. Tiền đã thành sức mạnh, tiền đã nêu cái lý lẽ vì nó mà sống thì ắt phải làm hết sức, bán hết sức cho ra tiền. Làm đã đành, nhưng mua cũng phải có khách chứ. Phải có khách mua mới được.Thiếu khách, đã vừa làm vừa mua mà dùng cũng không hết; sống để làm ra hàng rồi lại để dùng hàng, cũng chỉ tạm yên thôi. Dùng không hết, nó ùn lại, nó ứ tắc; làm sao cho máy vẫn chạy, tiền vẫn vào, vì thế lâm vào con đường luẩn quẩn, cái vòng khổ vây bao nhiêu mạng người ở trong. Vì đó mà gạo nhiều quá phải đổ xuống biển, hàng nhiều quá phải thiêu bớt đi. Chua chát ở cái chỗ: bên này thiếu, đổ đi, bên kia vẫn có kẻ đói, chết, kẻ túng thiếu.

Bọn làm ra hàng nhất định phải bán để ra khỏi vòng khổ, tất nhất định phải bắt người ta mua cho được.

………………………………………………………………………….

Thành ra nước sông đỏ không phải chỉ đỏ vì đất phù sa, hai mầm dịch tả người ta còn nuôi nó để dùng nữa.

Có một phần, cái óc sáng sủa qua một phen choáng váng, thành ra ngây ngất. Quên sức sống của mình nó vẫn thâm trầm, thấy người nhảy nhót, cũng nhảy nhót, cũng ốm nốt.

Quay cuồng cả, vì danh làm mê, vì lợi làm mê, vì của ngon vật lạ làm mê. Bệnh điên rồi. Điên thì biết còn giữ làm sao được.

Gốc bệnh chỉ là ở chỗ không giữ được bản tính người thôi.

Cái đức sáng đã mờ đi, lại không cố làm cho sáng cái đức sáng. Bệnh ở tâm, ở óc, lại bổ ruột, bổ dạ dày, bằng ăn, bằng chơi thì thể hư mất rồi. Ấy trông bề ngoài thì thế.

(*)………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

Một số nhỏ tự phụ mình là thượng lưu, ăn dẫu không tất được no, nhưng mặc tất phải sang mới thích. Bọn này gần những người điên nên cũng điên. Những trò tầm thường ở nhà chớp bóng đã cho là hay, có ngờ đâu chỉ đủ nhồi vào mấy lỗ hổng trong óc. Thừa thời giờ, không muốn khổ về suy nghĩ, nhọc về học tập, thì quay, thì nhẩy, vì học người thì môn này thật là tốn công ít nhất. Việc làm đã chỉ cho là một cách kiếm ăn thì kiếm ăn được rồi mà còn được chơi nữa, còn mong ước cao xa làm gì. Đã không ai để bận việc gì đến mình, có nhà không phải giữ, có con không phải dạy, còn mất không phải để tâm đến, còn vạ gì kiếm cho ra việc, làm cho được việc, nghĩ đến người ở ngoài mình, lo đến việc ở ngoài mình. Đã lầm tưởng múa may là hoạt động, kêu la là truyền bá, tổ chức là văn hóa, mơ màng là tư tưởng, thì rượu chưa say đã có thuốc phiện. Muốn an ủi cái sức vóc thôi, thì đã có trường đen đỏ. Thế cũng xong, vì chết cũng là một cái xong. Ngoài như thế, trong như thế, khỏi làm sao người ta phải lo âu.

Trông thấy quanh mình như thế…………………………. Vì cho rằng sức níu lại không có được, nên không khởi công níu lại. Ai cũng bảo thôi, muộn lắm rồi. Cơn dông đến. Nhiều tay tưởng rằng mạnh chèo chống, không chèo chống. Nhiều giá trị tưởng nhất định mà không nhất định. Bao nhiêu việc thay đổi. Bao nhiêu nỗi thống khổ. Mà đã biết bao giờ thôi cho.

(*) Tất cả những dòng (……) trong sách này đều do sở kiểm duyệt Pháp cắt bỏ đi khi sách in lần đầu, tháng 8 năm 1943. HĐC

Bên kia phương Tây kia, chứ chẳng mấy người biết nghĩ ở bên ta, nhiều người tự hỏi rằng: đã lạc đường rồi ư? Đã điên thật à? Luân lý có lẽ là một giá trị, đạo đức có lẽ là một nhẽ sống. Vật chất làm nguy thật rồi.

Nước Pháp nguy. Thống chế Pétain(1) lập lại nền nước, đem những từng trải, những suy xét của ngoài tám mươi tuổi mà làm việc, cũng nhận rằng: phải trả lại giá trị cho những giá trị cũ, giá trị lao động, gia đình nghiêm phép, tổ quốc thiêng liêng; không nói đến tiền, chỉ nói đạo đức; đừng vội chơi, hãy biết khổ.

Mà thống chế Pétain không phải là một mình, bao nhiêu người cũng thấy như thế.

…………………………………………………………………………….

Thanh niên nước Nam, anh ạ, hãy thôi đừng chế bác những người mà anh vẫn cười rằng: “ưu thời mẫn thế”, những người mà anh cho là kém vì chỗ không biết trẻ, biết vui.

Anh nghĩ xem, anh là một phần tử của nhà anh, của nước anh, một hy vọng của đời; nếu mặc đẹp, ăn ngon, uống rượu say, xem trò lạ, nghỉ mát cho thỏa, đánh bạc cho giết thời giờ thì anh hãy quẳng cái tập này đi, nếu anh cho thế là xong, ừ thì là xong.

Nhưng nếu anh có gan óc, có sức vóc, thì anh chưa cho thế là xong được. anh phải tìm lấy một con đường mà đi.

(1) Pétain: danh tướng Pháp; đã ký hòa ước với Hitler để tỏ quốc khỏi bị tàn phá. Bị chính phủ kháng chiến kết án tử hình, nhưng miễn thi hành án vì tuổi cao; chết trong ngục. Sau đó đã được phục hồi danh dự.

Mời các bạn đón đọc Trai Nước Nam Làm Gì? của tác giả Hoàng Đạo Thuý.