Tổng Quan Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

Sau khi Uỷ ban Giao dịch Chứng khoán (UBGDCK) chấp nhận việc đăng ký thì nhân viên mại vụ của các công ty bảo lãnh (CTBL) sẽ chào hàng. Khi chào hàng họ phải trao bản thông cáo phát hành cho khách. Sau khi chứng khoán đã được bán, có khi số người mua không đông, có thể vì giá cao, hay vì người đầu tư nghi ngờ triển vọng kinh doanh của công ty phát hành (CTPH). Khi sức bán yếu, giá sẽ thấp. Giá thấp làm cho cả người đã mua rồi cũng bán đi, khiến giá xuống thấp hơn nữa. Lúc đó, CTBL chính phải "sửa chữa" (fix) thị trường. Cách họ làm là thay mặt tập đoàn bảo lãnh đưa ra bảo đảm cho các bàn giao dịch là họ sẽ mua các chứng khoán được chào bán với một giá hơi thấp hơn một chút so với giá ban đầu (giá này không được cao hơn giá ban đầu vì như thế là lừa công chúng). Lời bảo đảm kia có tính hỗ trợ, và có khi không phải thực hiện nhưng nó làm cho giá không xuống quá thấp so với giá ban đầu ; nhờ đó các người vừa mua chứng khoán được bảo đảm không bị các người đầu cơ chen chân vào lũng đoạn thị trường. Việc làm này cũng được gọi là "ổn định thị trường" (stabilizing the market).

Nếu chứng khoán bán chạy, giá sẽ lên cao vì nhiều người mua. CTBL có thể đề nghị CTPH tung ra thêm chứng khoán bằng cách đăng ký lại với UBGDCK. Thường thường người mua chứng khoán trong lần phát hành đầu sẽ có lời nhiều cho nên luật cấm những người làm cho CTBL hay có liên hệ với người của công ty kia được mua chứng khoán khi phát hành đầu tiên. Đầu cơ chứng khoán theo kiểu ở chợ bán hàng hóa, nếu có, sẽ xảy ra ở giai đoạn này chứ ít xảy ra ở thị trường thứ cấp.

Sau khi chứng khoán đã được bán hết, tập đoàn bảo lãnh sẽ giải tán. Từ đây trở đi, chứng khoán được bán trên thị trường thứ cấp. Chúng cũng có thể được niêm yết để bán ở chợ trên sàn nếu do những công ty lớn như công ty điện thoại AT&T, hay công ty chế tạo xe General Motor phát hành.

Muốn bán chứng khoán ở chợ trên sàn của TTCK New York, công ty bán phải có ít nhất lợi tức trước khi đóng thuế là 2,5 triệu USD ; có 1,1 triệu cổ phần do công chúng nắm, có trị giá lên tới 18 triệu USD ; giá trị tích sản hữu hình thuần túy (không bị thế chấp hay cầm cố) 18 triệu USD.

Có những công ty lớn cũng hội đủ những điều kiện để lên chợ trên sàn như Microsoft, Apple Computer nhưng họ không lên vì chi phí để bán trên đó rất cao.

Nếu CTPH không đủ điều kiện để được niêm yết ở chợ trên sàn, thì chứng khoán của họ sẽ được bán ở các chợ trên bàn, và các công ty môi giới, mà phần lớn họ cũng là CTBL sẽ là người môi giới mua bán ở chợ này. Dù bán ở đâu thì CTBL đã làm xong nhiệm vụ trung gian giữa CTPH và các nhà đầu tư. Công ty phát hành có số vốn họ muốn huy động, các nhà đầu tư có thể theo dõi giá cả của chứng khoán hàng ngày trên các trang báo về tài chính.

Cũng có khi công ty phát hành bán tất cả chứng khoán của mình cho một đại gia đầu tư, như công ty bảo hiểm nhân thọ chẳng hạn ; khi ấy người ta gọi là đặt bán riêng tư (private placement). Công ty cũng có thể chỉ bán chứng khoán cho nhân viên của mình không cần phải đưa ra bán cho công chúng.

Mời các bạn đón đọc Tổng Quan Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam của tác giả Nguyễn Phú Quốc.