Người Tình Của Makxim Gorky - Nina Berberova

1. Đời Klim Samghim (viết trong khoảng thời gian dài, từ 1925 đến 1936) thường được xem như cuốn tiểu thuyết quan trọng nhất của M.Gorky. Cuốn sách đó có thêm một ghi chú ngay ở những trang đầu: Tặng Maria Ignatieva Zakrevkaia. Bà này vốn có tên đầy đủ Maria Ignatieva Zakrevkaia - Benkendorf - Budberg, sinh 1892, từng giữ vai trò thư ký của Gorky hồi ông ở Sorento, 1925 - 1932, và sau này khi Gorky về nước thì bà tiếp tục ở lại phương Tây, tiếp tục cộng tác với giới trí thức báo chí và văn chương nước Anh, trong đó quan trọng nhất là một nhà văn nổi tiếng khác, Herbert Wells. Khi bà qua đời tại London năm 1974, nhiều báo chí Anh đã có bài viết nhắc nhở về bà, trong đó có tờ Times .

Cuốn sách các bạn đang cầm trong tay chính là dành để viết về người nữ thư ký nổi tiếng đó, một người đàn bà thép như tên gọi của cuốn sách trong nguyên bản (Cái tên Người tình của Gorky là do chúng tôi đặt lại theo một bản dịch Trung văn)

2. Tác giả cuốn sách này lại cũng là một phụ nữ nổi tiếng khác: bà Nina Nikolaievna Berberova (1901 - 1993). Trước khi qua sống ở Paris, Princeton…, trong mấy năm trước 1932, cũng có mặt ở Sorrento. Thông qua con người M.I. Zakrevskaia, tác giả vẽ lại bức tranh nước Nga sau năm 1917 với tất cả những mối quan hệ xã hội văn hóa hết sức phức tạp, đồng thời cho thấy hoạt động đa dạng của giới trí thức châu Âu chủ yếu thời gian trước và sau Đại chiến thế giới thứ hai. Tư tưởng chính của tập sách là khẳng định khả năng thích ứng và ý chí mãnh liệt của một phụ nữ dám sống dám tồn tại trong lòng một thế giới đầy mâu thuẫn. Mura đã lao động cật lực. Đã làm tất cả để vươn ra với thế giới mà cũng là để giải phóng mọi sức lực sẵn có nơi mình. Mặc dù đã đánh vật với đủ loại tài liệu, song nhiều chỗ ngòi bút sắc sảo Berberova dường như vẫn phải chấp nhận rằng trong đời Mura có cái phần khuất lấp không sao vươn tới được.

Trong cái vẻ như là đóng kịch - và khi cần thiết, giả dối - ở Mura thấy toát lên một khát vọng nhất quán: muốn làm chủ số phận của mình và chỉ cho phép người khác hiểu về mình như mình đã muốn.

Chính ý chí đó đã khiến bà trở thành một con người thời đại với ý nghĩa đầy đủ của mấy chữ này.

3. Trong quá trình làm việc, những người dịch và biên tập cuốn sách gặp rất nhiều khó khăn mà khó khăn lớn nhất là phạm vi tác giả đề cập tới quá rộng. Lẽ ra, nếu có điều kiện chúng tôi phải làm thêm một bảng tra tên gọi các nhân vật lịch sử được nói tới trong tập sách, và ghi chú đầy đủ về tiểu sử hành trạng của từng người; tuy nhiên, đây là cái việc mà chưa một cuốn sách nào ở Việt Nam làm nổi và chúng tôi cũng không đủ sức ra khỏi cái thông lệ đó. Ngay việc khôi phục tên gọi từng nhân vật theo đúng phiên âm quốc tế, mặc dù chúng tôi hết sức cố gắng song chắc chắn cũng còn để lại nhiều thiếu sót đáng tiếc, rất mong bạn đọc lượng thứ.

Hà Nội, tháng sáu 2004

Vương Trí Nhàn

***

Chuyện kể về người tình của Makxim Gorky: Bà M.I. Zakrevskaia-Benkendorf-Budberg và các bạn hữu của bà.

Người đàn bà thép - một trong những quyển sách hấp dẫn nhất của thế kỉ. Tôi gọi quyển sách này là tiểu-thuyết-tin, một kì quan về phong cách mới của thời đại thông tin của chúng ta đã trở thành nghệ thuật. Đây là sự miêu tả một cuộc đời rất hấp dẫn mang tính tài liệu-đáng sợ của bà nam tước phu nhân Budberg, một kẻ phiêu lưu kì bí, trái tim của bà đã dung nạp những quán quân của thế kỉ về văn học và chính trị như M. Gorky, H. Wells, Loccart, Peters và những người khác. Giống như người trùng tên với mình ở Utesov-Lesenkovo, bà là một Mura can đảm của những phòng trà văn chương và chính trị, kẻ cầm cân cho những cuộc chơi thế giới, nơi đây sự liều lĩnh và vận rủi may hoàn toàn không ít hơn. Bà ta đi thăng bằng trên dây nối Điện Kremli và Wesminster.

Cái gì so được với sức mạnh của đàn bà?

Bà can đảm đến điên rồ làm sao!

Đáng tiếc là tờ tạp chí không đăng ảnh, nếu không thì độc giả đã được ngắm một nụ cười lúng túng ẩn dưới hàng ria mép của Gorky, người đã đem tình bạn của Mura làm quà tặng cho tác giả của Cuộc chiến giữa các vì sao . [1]

Không phải người đàn bà thép, mà là thế kỉ thép của những Dân ủy thép và song sắt. Và một người đàn bà bằng xương bằng thịt đối đầu với nó.

Tiểu thuyết này là tác phẩm tốt nhất của bà Nina Berberova. Ngòi bút của bà trong sáng như pha lê, đôi khi hơi chủ quan, không buông thả trong tình cảm, về năng khiếu thẩm mỹ bà bộc lộ tư chất của một nghệ sĩ có chí lớn với phong cách chính xác theo kiểu kĩ thuật bắn tỉa, do vậy bà là một người đàn bà hoàn toàn không thuộc phái yếu chút nào. Thông tin trong tay bà đã trở thành hình tượng, thành tiểu-thuyết-tin, nhưng không phải là báo chí, vẫn giữ được thứ ánh sáng của tia hồng ngoại linh diệu của nghệ thuật. Thứ ánh sáng này không thể giải thích được. Đúng là pha lê, đúng thế, nhưng linh diệu. Nhiều nhà làm phim tài liệu, viết sách theo thể văn tài liệu ngày nay không có được thứ ánh sáng hồng ngoại vô hình này. Bà Nina Berberova đã bác bỏ một cách khinh bỉ một quan niệm tầm thường cho rằng văn chương của phụ nữ là cái thứ văn chương sướt mướt tình cảm của Charskaia.

Quyển sách của bà N. Berberova đã gặt hái một thành công to lớn vào mùa xuân này ở Paris. Đây là một thành công hiếm thấy đối với nhà văn Nga. Tờ Le Monde và nhiều tờ báo lớn khác đã phân tích một cách sâu sắc sáng tác của bà. Bà đã được dành cho một chương trình truyền hình nổi tiếng Apostrof , mà trước đó trong số các nhà văn Nga chỉ có mỗi A. Solzhenitsyn là có được cái vinh hạnh ấy.

Tôi được làm quen với bà Nina Nikolaievna khoảng hai mươi năm về trước, tức vào cái thời mà những kẻ hành hương từ đất nước chúng ta không ai dám tới thăm bà. Trong một buổi tối tọa đàm của tôi tại Princeton, có một nữ thính giả ngồi nghe, bà có vẻ đẹp của một con báo. Tấm lưng thẳng của bà, giọng nói, cách phát biểu của bà bộc lộ cái giản dị của tầng lớp quý tộc Petersburg. Độc giả của chúng ta biết rõ phong cách và cuộc đời của N. Berberova qua những tác phẩm đã công bố của bà, tuy trong đó thi thoảng có gặp một vài điều không chính xác. Văn xuôi của bà lớn lên từ những vần thơ của Postakmeist. Chỉ khác họ ở tính chất mỉa mai, châm biếm. Những nhà nấu bếp có kinh nghiệm thường đem cơm vừa nấu chín trụng vào nước lạnh, lúc bấy giờ các hạt cơm sẽ rời nhau, chứ không dính vào nhau như món cháo. Ngôn từ của N.Berberova cũng giống như thế, chúng được trụng vào nồi nước mỉa mai, châm biếm, và mỗi một từ, mỗi một câu lung linh như hòn ngọc, chúng trở thành những hạt đã được trau chuốt kĩ lưỡng.
…

Mời các bạn đón đọc Người Tình Của Makxim Gorky của tác giả Nina Berberova.